Η απονομή του Χρυσού Λέοντα στο Φεστιβάλ Βενετίας (2006) στην ταινία του Still Life/ Νεκρή Φύση καθιέρωσε και στη Δύση, τον εξαιρετικό Κινέζο σκηνοθέτη Jia Zhang-ke (Ζία Ζανγκ-Κε), που γεννήθηκε το 1970 και είναι εντελώς άγνωστος στην Ελλάδα. Βέβαια, ο Jia, είχε ήδη προλάβει να γυρίσει τέσσερις μυθοπλαστικές ταινίες, όλες σημαντικές και σύνθετες εικόνες της πατρίδας του, οι οποίες είχαν τιμηθεί με πολλά βραβεία σε διεθνή Φεστιβάλ.
Γεννημένος το 1970 σε μία απομακρυσμένη επαρχία της Κίνας, ο Jia Zhang-ke είναι ένας από τους πιο ελπιδοφόρους κινέζους σκηνοθέτες. Σεναριογράφος, ζωγράφος, συγγραφέας μυθιστορημάτων, με σπουδές στη κινηματογραφική θεωρία ανήκει σε μία νέα γενιά σκηνοθετών που αναδύθηκε την δεκαετία του 90. Υπήρξε μεταξύ άλλων ιδρυτής της πρώτης ανεξάρτητης ομάδας παραγωγής, ενώ με την πρώτη του ταινία Pickpocket κέρδισε την προσοχή, καθώς βραβεύθηκε στο Βερολίνο, Βανκούβερ, Ρίμινι, Σαν Φρανσίσκο.
Η δεύτερη του ταινία -με τίτλο Πλατφόρμα παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ 2001- περιέγραφε την μετάβαση από τον σοσιαλισμό στον καπιταλισμό, μέσα από τις ιστορίες μίας ομάδας νέων.
Η ταινία του με τον τίτλο Unknown Pleasures προβλήθηκε στις Κάννες (2002). Σ’ αυτή επιλέγει να ασχοληθεί με την σύγχρονη πραγματικότητα της χώρας του: Αντιφατικές εικόνες μίας χώρας που αλλάζει με δραματικά γρήγορους ρυθμούς, νεανικά πρόσωπα που συνθλίβονται από τον “άγριο” εκσυγχρονισμό βρίσκονται στον κέντρο του ενδιαφέροντος για τον Jia Zhang- ke.
Δ.Μ.
Ξιαο Γου- Ο Πορτοφολάς/ Xiao Wu
Φενιανγκ, μια μικρή θλιβερή κινέζικη πόλη της επαρχίας. Επικρατεί φτώχεια, οι δρόμοι είναι γεμάτοι σκουπίδια, τα σπίτια ταλαίπωρα. Ο Ξιαο Γου, είναι ένας νέος πορτοφολάς, που με μια ολόκληρη ομάδα παιδιών, λυμαίνεται την πόλη, κλέβοντας στους δρόμους και στα λεωφορεία. Η δεξιοτεχνία του είναι αντιστρόφως ανάλογη με την δειλία και την απομόνωση του. Κάτι αλλάζει όμως στην πόλη. Από την μία η αστυνομία, αρχίζει μια εκστρατεία περιστολής της εγκληματικότητας. Και από την άλλη αρχίζει να ξεμυτίζει ο καινούργιος τρόπος ζωής, με τις επιχειρήσεις, τους νεόπλουτους και την τηλεόραση. Ένας πρώην «συνεργάτης» του, έχει γίνει ευκατάστατος επιχειρηματίας, κάνει δωρεές και δεν θέλει ούτε να ξέρει τον Ξιαο Γου, ο οποίος γνωρίζεται με μια κοπέλα από ένα «σπίτι» την Μει-Μει και την φλερτάρει δειλά.
Μια σκληρή όψη της Κίνας, που δεν εμφανίζεται συνήθως στην οθόνη. Ο Jia, δεν στηρίχτηκε στα κρατικά στούντιο, αλλά με λίγα χρήματα από το Χονγκ Κονγκ γύρισε την ταινία του, προεκτείνοντας δημιουργικά την αξιόλογη πείρα του στο ντοκιμαντέρ.
Το γύρισμα, έγινε όλο σε φυσικούς χώρους, με ελάχιστα φώτα και συνεργείο. Όλοι οι ηθοποιοί του είναι ερασιτέχνες, που επιβάλλουν μια εκπληκτική αίσθηση αυθεντικότητας, πέρα από τις κινηματογραφικές συμβάσεις. Οι σκηνές, φανερώνουν την συμβολή του αυτοσχεδιασμού, το φίλμ όμως, υπερβαίνει αυτό το έντονο, νατουραλιστικό πλαίσιο. Η κάμερα, παρακολουθεί συνεχώς τον ήρωα, ανέκφραστο και κλειστό, πίσω από τα χοντρά γυαλιά του, ο οποίος κινείται ακατάπαυτα, με μια βαθιά νεύρωση. Γύρω του, αρχίζει να χάνει τα στηρίγματα του, αλλά περισσότερο «χάνεται» μέσα του, αντιλαμβάνεται όλο και πιο πολύ το αδιέξοδο της ζωής του. Από ατσίδας και νικητής, απομένει γυμνός και μόνος. Είναι σχεδόν ένας ήρωας του Bresson, που ο δημιουργός του τον πλάθει από ένα εντελώς διαφορετικό δρόμο- χωρίς την μεταφυσική της σωτηρίας.
(δ. τ.)
Πλατφόρμα/ The Platform/Zhantai
Φενιάνγκ, μικρή πόλη, χαμένη μέσα στην απεραντοσύνη της κινεζικής επαρχίας. Σάνξι 1979. Ο Μοινλιάνγκ είναι ένας από τους στηλοβάτες της επίσημης ομάδας χορευτών- μουσικών της επαρχίας. Είναι αντάρτης αλλά και γεμάτος πάθος για την δουλειά του. Η ανορθόδοξη συμπεριφορά του, ενοχλεί τους κρατικούς εκπροσώπους αλλά ενθουσιάζει τους συνεργάτες του, ιδιαίτερα το φιλαράκι του Τσανγκ Τζουν. Ο πατέρας της Ρουιζουάν, απομακρύνει την κόρη του από τον Μοινλιάνγκ που την φλερτάρει. Με το πέρασμα του χρόνου, το ρεπερτόριο αρχίζει να μεταβάλλεται. Ενώ άλλοτε έπαιζαν αργά στην δόξα του Μάο, τώρα αρχίζουν να εκτελούν νεότερα τραγούδια, που μοιάζουν περισσότερο με τα δυτικά.
Έτσι αλλάζει και η εμφάνιση τους. Όμως το κράτος καταργεί τη χρηματοδότηση. Για να συνεχίσει η ομάδα, ιδιωτικοποιείται και παίζει ποπ μουσική.
Αναπαριστώντας την μικρή ιστορία του επαρχιακού θιάσου, ο Jia μας προσφέρει, με λεπτό και έμμεσο τρόπο, την «μεγάλη ιστορία» του κινέζικού λαού και τις κρίσιμες αλλαγές από το 1979 ως το 1990. Οι πολιτιστικές μεταμορφώσεις είναι ανάλογες των κοινωνικών εξελίξεων. Όμως η ταινία δεν είναι κάποια τυπική αλληγορία. Όλα όσα συμβαίνουν στο προσκήνιο της είναι στοιχεία ζωής της κινέζικης νεολαίας, και οι ήρωες, (ιδιαίτερα ο κεντρικός ήρωας) είναι πρόσωπα με συγκεκριμένα, ζωηρά χαρακτηριστικά, με ψυχολογική ιδιαιτερότητα, με υπαρξιακά προβλήματα και με νεανική χάρη. Ο άλλοτε ντοκιμαντερίστας Jia, έχει έντονα την αίσθηση της ακρίβειας, μαζί με επιρροές του ιταλικού νεορεαλισμού και της νουβέλ βαγκ. Οι εικόνες του έχουν δύναμη και ομορφιά, μας καλούν να συμμετάσχουμε σε φάσεις ζωής ενός άλλου κόσμου και μιας αλλοτινής εποχής.
(δ. τ.)
Ο Κόσμος/ The World/ Shijie
Οι περιπέτειες μιας ομάδας νέων που αναζητούν τους δρόμους τους στην ζωή, μέσα σ’ ένα συνεχώς και ραγδαία μεταβαλλόμενο περιβάλλον.
Η Τάο, μια νεαρή χορεύτρια, εργάζεται στο θεματικό πάρκο Κόσμος: είναι μια τεράστια έκταση, 16 χιλιόμετρα από το Πεκίνο στην οποία αναπαρίστανται οι 106 πιο διάσημες τοποθεσίες 14 χωρών: Το Μανχάταν (με ακέραιους τους δίδυμους πύργους), ο Παρθενώνας, η Πλατεία του San Marco στην Βενετία, ο πύργος της Πίζας, ο πύργος του Αίφελ, το Ταζ Μαχάλ, οι Πυραμίδες και η Σφίγγα στην Αίγυπτο. Η Τάο συνδέεται συναισθηματικά με τον Τάισενγκ, έναν φύλακα του πάρκου. Η σχέση τους μοιάζει να βρίσκεται σ’ ένα τέλμα, όταν ο Τάισενγκ γνωρίζει την Τσουν, μιαν νεαρή σχεδιάστρια μόδας που ο άνδρας της βρίσκεται στην Γαλλία. Καθώς περνά ο καιρός ο Τάισενγκ και η Τάο βλέπουν τον περίγυρό τους να αλλάζει: η Youyou μια συνάδελφος της Τάο προάγεται σε διευθύντρια του μπαλέτου, ένας παιδικός φίλος του Τάισενγκ τραυματίζεται θανάσιμα κατά την διάρκεια της εργασίας του και η Γουέι με τον Νίου, κοινοί τους φίλοι, αποφασίζουν να παντρευτούν. Η Τάο και ο Τάισενγκ θα βρεθούν αντιμέτωποι, όταν η Τσουν ετοιμάζεται να μεταναστεύσει στη Γαλλία: το αποχαιρετιστήριο SMS της στον Τάισενγκ θα πυροδοτήσει απρόβλεπτες και μοιραίες εξελίξεις.
Οι ήρωες σ’ αυτή την ταινία του Jia Zhang-ke έρχονται από την επαρχία στην μεγάλη πόλη αναζητώντας την τύχη τους. Το πάρκο Κόσμος δεν είναι παρά ένα περίκλειστο και προστατευμένο σύμπαν, ένας εικονικός κόσμος, ένας τόπος ονείρων. Κατά μια έννοια αυτά τα πρόσωπα ζουν μέσα στα όνειρα τους. Όμως ο αληθινός κόσμος βρίσκεται έξω, στους χιλιάδες εσωτερικούς μετανάστες που κατά κύματα καταφθάνουν από την επαρχία αναζητώντας μια κακοπληρωμένη και όπως αποδεικνύεται επικίνδυνη δουλειά. Η πορεία της αφήγησης παρακολουθεί τόσο τις συχνά μεταβαλλόμενες ισορροπίες του ζευγαριού όσο και τις ανεπαίσθητες αλλαγές που συμβαίνουν στο φόντο, στο διάστημα των 6 μηνών που διαρκεί η αφήγηση. Ο Τάισενγκ και η Τάο κατά κάποιο τρόπο εσωτερικεύουν όλες τις περιρρέουσες εντάσεις και ανισορροπίες του κοινωνικού σώματος. Αδυνατούν να υπερβούν τα εμπόδια και εντέλει συντρίβονται. Το σύμπαν της ταινίας αρχικά λαμπερό, πολύχρωμο και εικονικό (εξαιρετικά τα animation που εικονοποιούν τα SMS) αποδεικνύεται στο τέλος μουντό και γκρίζο, όπως ένα βιομηχανικό τοπίο.
Δ.Μ.
(Αφορμή του κειμένου υπήρξε αφιέρωμα της Κινηματογραφικής Λέσχης της ΕΤ-1. Παρουσιάστηκαν τρεις ταινίες : Ξιάο Γου, ο πορτοφολάς (1997), Η Πλατφόρμα (2000), και Ο Κόσμος (2004).)
