του Μισέλ Δημόπουλου

Μαθαίνω το θάνατο της σπουδαίας και ερεθιστικής σκηνοθέτιδας Κίρα Μουράτοβα, στις 6 Ιουνίου, στα 83 της χρόνια στην Οδησσό.
Μόνο χάρη στη περεστρόικα βγήκε κυριολεκτικά στην επιφάνεια η ύπαρξη άρα και το έργο της Μουράτοβα αφού είχε ήδη γυρίσει έξι ταινίες, σχεδόν όλες κυνηγημένες, απαγορευμένες ή ακρωτηριασμένες από τη λογοκρισία της σοβιετικής περιόδου Μπρέζνιεφ. Στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο του 1987 όπου είχα παραβρεθεί, προβλήθηκαν για πρώτη φορά στη Δύση οι δυο πρώτες και πιο εμβληματικές ταινίες της (της σοβιετικής περιόδου, γυρισμένες στα στούντιο της Οδησσού και καταχωνιασμένες για χρόνια στα υπόγειά τους) «Σύντομες συναντήσεις»(1967) και «Μακρύς αποχαιρετισμός» (1971). Ανακαλύψαμε ως θαύμα μια άλλη όψη της ζωής στη Σοβιετική Ένωση, μια πιο ιδιωτική, ευαίσθητη και αντικομφορμιστική προσέγγιση των ανθρώπινων σχέσεων – αποστασιοποιημένη από τις απαιτούμενες τότε κοινωνικές προσταγές – , μια ελεγειακή ματιά πού ξεσπάει πότε-πότε σε οργή με άξονα γυναίκες οι οποίες δύσκολα βιώνουν την συναισθηματική τους έρημο σε δουλειά και σπίτι. Πασχίζουν ωστόσο να φτάσουν σε μια προσωρινή έστω ισορροπία με τον εαυτό της εν μέσω οικογενειακών εντάσεων. Αυτό φυσικά είναι που ενόχλησε πιο πολύ τους λογοκριτές, αυτό που κάποτε χαρακτηριζόταν απλόχερα «αντισοβιετικό», όπως φαντάζομαι θα τους δυσαρέστησε και η ιδιαίτερη μορφική αναζήτηση, η χαλαρή αποδόμηση της αφήγησης και η έλλειψη θετικού πρόσημου όπως θα λέγαμε σήμερα. Είναι πάντως γεγονός ότι οι ταινίες αυτές που προκάλεσαν τέτοιο μένος, τέτοια λύσσα στην Ουκρανία ενάντια στη Μουράτοβα (σε σημείο μάλιστα να απολυθεί το 1983 από τα στούντιο της Οδησσού όπου εργαζόταν πριν αποκατασταθεί το 1986 σε φάση προχωρημένης πια περεστρόικα), σε άλλη χώρα της σοβιετικής επικράτειας όπως η Τσεχοσλοβακία ή η Ουγγαρία όπου ο κινηματογράφος απολάμβανε κατά καιρούς μεγαλύτερη αυτονομία, δεν θα είχαν μείνει στην αφάνεια, αντιθέτως θα είχαν διαπρέψει σε διεθνή φεστιβάλ όπως π.χ. οι ταινίες της Tσέχας Βέρα Χιτίλοβα ή της Ουγγαρέζας Μάρτα Μέσαρος της ίδιας περιόδου. Παρεμπιπτόντως θα θυμίσω ότι τις 2 αυτές συγκλονιστικές ταινίες τις προγραμματίσαμε (με τον Γ. Μπακογιαννόπουλο) ως αφιέρωμα στο πλαίσιο της Κινηματογραφικής Λέσχης της ΕΡΤ, το 1989.
16 ταινίες γύρισε όλες κι’ όλες η Κίρα Μουράτοβα, 7 στη σοβιετική εποχή και 9 στη μετασοβιετική φάση μέχρι την τελευταία της, το 2012, την «Αιώνια επιστροφή». Βραβεύτηκε σε πολλά διεθνή και ρώσικα φεστιβάλ από το 1990 και μετά ενώ θεωρήθηκε από πολλούς η σημαντικότερη μοντέρνα κινηματογραφίστρια των τελευταίων δεκαετιών σε Ρωσία και Ουκρανία όπου ζούσε. Όμως το έργο της παραμένει ελάχιστα γνωστό στη Δύση, ο λόγος; δεν εύρισκε διανομή ως αντιεμπορικό(στη χώρα μας δυο ταινίες της προβλήθηκαν στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 2000 και το 2004). Σημαδιακές ταινίες (πέρα από τις 2 πρώτες) θεωρώ το αριστουργηματικό «Ασθενικό Σύνδρομο» (1989) - απελπισμένη κραυγή σε μορφή ποιήματος πάνω στη μετεξέλιξη της σοβιετικής ουτοπίας σε καθημερινό εφιάλτη - , τον «Ερωτευμένο αστυνόμο» (1992), τα «Τσεχοφικά μοτίβα»(2002) και τον "Χορδιστή" (2004).
Η Μουράτοβα ήταν μια ανορθόδοξη, ασυμβίβαστη και αδιάλλακτη καλλιτέχνης που δεν υποχώρησε ποτέ γιαυτό και λογοκρίθηκε ασύστολα. Σκηνοθετούσε σαν σε ίλιγγο, με μανία, ανακατεύοντας τα πιο ανόμοια στοιχεία, τον πρωτογονισμό με την εκλέπτυνση, την πρωτοπορία με το μελό, το ντοκιμαντέρ με τη φαρσοκωμωδία, δημιουργώντας ανοίκειες, παράξενες, απρόβλεπτες ταινίες, παράλογες κομεντί, κραυγαλέες ιστορίες που σκάβουν στα βαθιά το αβυσσαλέο χάσμα μεταξύ παράδοσης και σύγχρονης κοινωνίας στη Ρωσία (και όχι μόνο) .

(πρώτη δημοσίευση ανάρτηση στο facebook στις 8 Ιουνίου 2018)