(Σχόλια για το 11o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ)

της Καλλιόπης Πουτούρογλου
[Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.]

Το 11ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης μέσα από τις εικόνες του 21ου αιώνα εστίασε και πάλι στον άνθρωπο και στον αγώνα του για επιβίωση.
Τα παγκόσμια προβλήματα ήταν περισσότερο ορατά από ποτέ. Η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η φτώχεια, η αναγκαστική μετανάστευση, η θέση της γυναίκας ήταν ορισμένα από τα θέματα που προβλήθηκαν κυρίως μέσα από το τμήμα για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και το κεντρικό αφιέρωμα για την Αφρική.
Ήταν όμως κυρίως οι μικρές αφηγήσεις, τα προσωπικά βιώματα και οι ατομικές μαρτυρίες, που ανέδειξαν τα προβλήματα αυτά:

· Στο «Βαρκελώνη ή θάνατος/Barcelona or Die» μέσα από την ανάγνωση ενός γράμματος η φωνή του Σενεγαλέζου λαθρομετανάστη στοιχειώνει την ταινία σαν φάντασμα: ο ήρωας προτιμάει την αναμέτρηση με το θάνατο από την παραμονή στην πατρίδα. Ενώ η μαρτυρία ενός δασκάλου που επιλέγει να μείνει και να παλέψει, είναι μεν απτή αλλά φαντάζει ουτοπική.
· Στο «Πρόσφυγες στον τόπο τους/Forced to Flee» παρακολουθούμε τους εκτοπισμένους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους στο Κονγκό και στις Φιλιππίνες, εξαιτίας πολέμων ή φυσικών καταστροφών. Τη φωνή τους διαπνέει θάρρος και αξιοπρέπεια.
· Στο «Σιωπηλός μονόλογος/The Silent Monologue» ακούγεται η χαμηλόφωνη αλλά σπαρακτική μαρτυρία μιας νεαρής γυναίκας από τη Σενεγάλη, που βιώνει καθεστώς σύγχρονης δουλείας.
· Στο «Οι ήρωες της παραγκούπολης/ Slum Survivors» ξεδιπλώνεται μεταξύ άλλων και η ιστορία μιας Κενυάτισσας, οροθετικής, που παλεύει μόνη της για να επιβιώσει και να μεγαλώσει τα παιδιά της κάτω από συνθήκες απόλυτης ένδειας.
· Στο «Θύματα του πλούτου μας/Victims of our Riches» ακούγονται οι συγκινησιακά φορτισμένες μαρτυρίες Αφρικανών (από το Μαλί) που προσπάθησαν επανειλημμένα να περάσουν στην Ισπανία και απελάθηκαν. Αλλά και οι ιστορικά τεκμηριωμένες ερμηνείες του φαινομένου της φτώχειας στην Αφρική .
· Στο «Δάσος που χορεύει/The Dancing Forest» μιλούν οι κάτοικοι μιας κοινότητας του Τόγκο που βρήκε μόνη της τον τρόπο να ξεφύγει από τη φτώχεια, δημιουργώντας μια πρότυπη κοινωνία οικονομικής αυτάρκειας.
· Στα « Άνθη της Ρουάντα/Flowers of Rwanda » οι νέοι μιας χώρας, η οποία έζησε μια από τις μεγαλύτερες γενοκτονίες του 20ου αιώνα, θέτουν το ερώτημα «συγχώρεση ή δικαιοσύνη».
· Στο «Μια ανθούσα επιχείρηση/A Blooming Business» ξεχωρίζει η αυθεντική μαρτυρία μιας γυναίκας, που αποτελεί αντικείμενο εκμετάλλευσης μιας βιομηχανίας λουλουδιών στην Κένυα.
· Στο «Χαρείτε τη φτώχεια σας/ Enjoy Poverty » η εικαστική παρέμβαση ενός Ολλανδού καλλιτέχνη υπογραμμίζει με καυστικό τρόπο την εκμετάλλευση της φτώχειας του Τρίτου Κόσμου από τα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης.
· Τέλος το θέμα της φτώχειας φαίνεται να απασχολεί και τους νεαρούς Αφγανούς της Καμπούλ, που εκπαιδεύονται στην τέχνη του ντοκιμαντέρ, στην ταινία «Χαρταετοί/Kites». Παράλληλα όμως η ταινία καταγράφει και τον τρόπο που μπορεί να προσεγγίσει κανείς με την κάμερα ανθρώπους που ζουν σε δοκιμασμένες από τον πόλεμο και την ένδεια γωνιές του πλανήτη. Τα παιδιά, αν και δέχονται τις επιρροές του ξένου σκηνοθέτη, αναπτύσσουν τελικά τη δική τους ποιητική ματιά.

Πρωταγωνίστριες της ζωής
Κεντρικές φιγούρες στις περισσότερες ταινίες του φετινού Φεστιβάλ ήταν οι γυναίκες. Γυναίκες δυνατές, εργατικές, ακούραστες και συχνά μόνες, χωρίς άντρες. Όπως η έξοχη Λιούμπα στην ταινία «Η μητέρα/The Mother ». Γυναίκες αγωνίστριες, δυναμικές και δραστήριες που καταφέρνουν να ξεπεράσουν τις αντιξοότητες και να προχωρήσουν. Αλλά και κάποιες άλλες ιδιαίτερες, σαν τη Γερμανίδα Πέτρα στο «Αλήθεια, να το κάνω;/Should I really Do it?» η οποία αντιμετωπίζει με άνεση τις ανατροπές της ζωής αλλά βασανίζεται από τις δικές της εμμονές.

Η αντίσταση στη λήθη
Τα ταξίδια της μνήμης, η αναζήτηση μιας αλήθειας -προσωπικής ή συλλογικής- και η ανασύνθεση του παρελθόντος ήταν ο κοινός άξονας πολλών ντοκιμαντέρ. Eξάλλου η σύλληψη μιας πραγματικότητας, με μέσο την κάμερα, εμπεριέχει πάντα και την καταγραφή της μνήμης. Σε αρκετές από τις ταινίες του 11ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης το στοιχείο της αντίστασης στη λήθη επανέρχεται είτε ως νοσταλγία, είτε ως συνειδητή αναζήτηση, είτε ως υπενθύμιση ξεχασμένων τόπων και ανθρώπων. Στη «Λήθη/Oblivion » είναι η Λίμα και οι κάτοικοί της. Σε κάποια από τα πορτρέτα είναι άνθρωποι που μεσουράνησαν σε μια εποχή και τώρα παραμένουν άγνωστοι. Ενώ στο «Κολυμπώντας/Swimming» (όπου υιοθετείται ένας πιο μυθοπλαστικός τρόπος προσέγγισης, εκεί που η φαντασία έρχεται να συμπληρώσει τη μνήμη) και στο «Αναζητώντας τον πατέρα/ Figuring out Father» είναι η αναζήτηση της προσωπικής ταυτότητας.