Σε συνέντευξη στην εφημερίδα του φεστιβάλ του Rotterdam, Daily Tiger, o Alberto Barbera αφηγείται ένα περιστατικό από την θητεία του ως διευθυντή του φεστιβάλ της Βενετίας. Η εταιρεία παραγωγής τού πρότεινε να παρουσιάσει στο φεστιβάλ την ταινία The General’s Daughter. Η πρόταση είχε ως ελκυστικό δέλεαρ την παρουσία στη Βενετία του πρωταγωνιστή της ταινίας John Travolta, τη λάμψη που αυτός θα προσέδιδε στη διοργάνωση, αλλά και το αναπόφευκτο ενδιαφέρον των media για ένα σταρ του Χόλιγουντ να περιπλέει στα κανάλια της Βενετίας. Ο Barbera αρνήθηκε την πρόσκληση (“γιατί η ταινία δεν μ’ άρεσε”) ωστόσο η άρνηση αυτή υπήρξε μια πράξη θαρραλέα, αλλά και μια ενέργεια παρακινδυνευμένη. Θαρραλέα, γιατί εκφράζει ένα πνεύμα αντίστασης απέναντι στη Χολιγουντιανή παντοκρατορία και παρακινδυνευμένη, γιατί έτσι υπήρχε το ενδεχόμενο να τραυμάτιζε τη διοργάνωση που διηύθυνε.
Μετά την απόλυτη παγκόσμια κυριαρχία του Χόλιγουντ, αλλά και τη διόγκωση των media, τα μεγάλα διεθνή φεστιβάλ έγιναν οι τόποι όπου διαγκωνίζονται οι μηχανισμοί μάρκετινγκ των μεγάλων χολιγουντιανών στούντιο. Τα φεστιβάλ των Καννών, της Βενετίας και του Βερολίνου αντιμετωπίζονται ως ευκαιρίες για να προωθηθούν και να πωληθούν σε διανομείς οι τελευταίες παραγωγές. Ο Gideon Bachmann, διευθυντής του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Κινηματογράφου, επισημαίνει σ’ ένα κείμενο του στο Variety (28/8-3/9 2000): “Το κλειδί είναι φυσικά το να προσελκύεις αγοραστές σ’ ένα φεστιβάλ. Και να έχεις ένα ικανοποιητικό αριθμό απ' αυτούς που στα αλήθεια αγοράζουν ταινίες. Τότε αντιμετωπίζεις τους κριτικούς, ως βαρίδια. Το πραγματικό φεστιβάλ στις Κάννες δεν συμβαίνει στην Croisette, αλλά στα δωμάτια των ξενοδοχείων, όπου οι συμφωνίες κλείνονται”.
Οι ημερομηνίες διεξαγωγής των μεγάλων φεστιβάλ τους στην διάρκεια ενός χρόνου έχουν την δική τους σημασία για τις εταιρείες διανομής. Το φεστιβάλ των Καννών ως η μεγάλη παγκόσμια αγορά, εκεί όπου τα πάντα θα κριθούν για την επόμενη κινηματογραφική περίοδο. Το φεστιβάλ της Βενετίας με ταινίες που δεν πρόλαβαν τις Κάννες, ένα φεστιβάλ λίγο πιο χαλαρό από τις πιέσεις της αγοράς, όπου επιτρέπει συχνά σε μη συμβατικές ταινίες να τύχουν μιας καλύτερης ευκαιρίας. Και τέλος το φεστιβάλ του Βερολίνου λίγο πριν τα Όσκαρ, ένας χώρος ζυμώσεων και δημιουργίας εντυπώσεων με σκοπό να κερδισθεί η μεγάλη μάχη.
Η συγκέντρωση δημοσιογράφων, από το γραπτό και τηλεοπτικό τύπο, και η ταυτόχρονη παρουσία των ηθοποιών -σταρ δίνουν ευκαιρίες για να αναπτυχθούν οι στρατηγικές προώθησης της ταινίας αλλά και οι μηχανισμοί του σταρ σύστεμ. Έτσι στις κλασσικές συνεντεύξεις τύπου οι ερωτήσεις δεν αφορούν την ίδια την ταινία ή τον τρόπο δουλειάς ενός ηθοποιού ή σκηνοθέτη. Στο πρόσφατο φεστιβάλ του Βερολίνου η Nicole Kidman καλείται να απαντήσει σε αδιάκριτες ερωτήσεις για την προσωπική της ζωή. Οι απαντήσεις θα κάνουν τον γύρο του τηλεοπτικού κόσμου, αλλά οι αναφορές στην ποιότητα της εργασίας της θα παραληφθούν. Στο πρόσφατο φεστιβάλ των Καννών οι Συμμορίες της Νέας Υόρκης ήταν μια από τις ταινίες που τροφοδότησαν με σχόλια τις ανταποκρίσεις των δημοσιογράφων, η δε παρουσία του Leonardo DiCaprio κυριάρχησε στις τηλεοπτικές εικόνες . Όμως η ταινία δεν προβλήθηκε σ’ αυτό (τότε το μοντάζ της δεν είχε ολοκληρωθεί) και αυτό που παρακολούθησαν οι δημοσιογράφοι ήταν ένα τρέιλερ διάρκειας 20 λεπτών. Πάρτι όπως αυτό του Άρχοντα των Δακτυλιδιών στις Κάννες περιγράφονται με αναλυτικό τρόπο και συνοδεύονται με εντυπωσιακές φωτογραφίες. Όπως επισημαίνει o Alberto Barbera “Αυτή η πίεση μπορεί να γίνει πολύ, πολύ επικίνδυνη… Μπορεί να αλλάξει την φυσιογνωμία ενός φεστιβάλ και να χειραγωγήσει την διαδικασία της επιλογής [των ταινιών]”.
Για μια μεγάλη μερίδα των δημοσιογράφων, που καλύπτουν τα τρία μεγάλα φεστιβάλ των Καννών, Βενετίας και Βερολίνου, τότε είναι η ευκαιρία για να κάνουν συνεντεύξεις με σταρ και σκηνοθέτες. Υπακούοντας στις ανάγκες ενός αδηφάγου για “glamour” τύπου, αγνοούν το ίδιο το καλλιτεχνικό γεγονός (δηλαδή την ταινία) και γίνονται οι φορείς -ακούσιοι ή εκούσιοι- των απόψεων των εταιρειών παραγωγής, των ηθοποιών ή των σκηνοθετών. Καμιά ουσιαστική συζήτηση δεν μπορεί να γίνει στο διάστημα των 20 λεπτών που διαρκεί μια συνέντευξη, όπου συνήθως παρευρίσκονται τέσσερις δημοσιογράφοι από διαφορετικές χώρες -πολύ δε περισσότερο όταν αυτοί δεν έχουν προλάβει να δουν την ταινία.
Ωστόσο μια τέτοια εικόνα έχει τις αθέατες όψεις της: πίσω από τις φωτογραφήσεις στην Croisette ή τις βόλτες στα κανάλια της Βενετίας υπάρχει ένα σύμπαν που τα μεγάλα media αγνοούν επιδεικτικά. Καθώς κυνηγούν ένα χαριτωμένο ενσταντανέ από μια σταρ δίπλα, υπάρχει ένας άλλος κόσμος: ταινίες όπως Μεθυσμένος με γυναίκες και ζωγραφική του Im Kwon-Taek (στις Κάννες), Οι κόρες της ντροπής του Peter Mullan ή Άνοιξη στην μικρή πόλη του Tian Zhuangzhuang (στην Βενετία) βρίσκονται ξαφνικά στο κέντρο της προσοχής. Αυτές οι ταινίες δεν χρειάζονται καμία υποστήριξη: αρκεί η δύναμη των εικόνων τους για να προκαλέσουν συζητήσεις.
Παρ’ όλες τις επιβουλές των χολιγουντιανών στούντιο στα φεστιβάλ των Καννών, της Βενετίας και του Βερολίνου υπάρχει ακόμα χώρος για το διαφορετικό. Εξακολουθούν να είναι τόποι συνάντησης, εκεί όπου εκτίθεται η κατάσταση του παγκόσμιου κινηματογράφου. Αλλά είναι κυρίως οι χώροι όπου άγνωστοι δημιουργοί έχουν την ευκαιρία να γίνουν γνωστοί. Πρόσωπα όπως ο Takeshi Kitano, o Aleksandr Sokurov, o Bela Tarr και ταινίες όπως ο Παγωμένος Δρομέας, το Χρώμα του Παραδείσου, η Πόλη του Θεού ξεκίνησαν τις διαδρομές τους στον κόσμο από το περιθώριο αυτών των φεστιβάλ.
Ο Gideon Bachmann είναι αισιόδοξος: “Μόνο στα μικρά φεστιβάλ, μπορεί κάποιος να βρει την ατμόσφαιρα της αίθουσας προβολής. Και μόνο εκεί αληθινά συμβαίνει ένας αληθινός διάλογος, σε επίπεδο κριτικής. Τα Φεστιβάλ είναι σταυροδρόμια. Και καθώς οι κοινωνίες αλλάζουν, ο βιομηχανικός μηχανισμός της έκφρασής των, αλλάζει και αυτός. Υποψιάζομαι ότι αυτοί που θα επιβιώσουν θα είναι αυτοί που θα κολυμπήσουν με το ρεύμα. Όμως αν κατευθυνθείς ενάντια στο ρεύμα, ίσως βρεις χρυσό”.
Δημήτρης Μπάμπας