Χαμένος στον ωκεανό των τηλεοπτικών εικόνων, ο θεατής αποζητά (συνειδητά ή ασυνείδητα) μια σανίδα σωτηρίας, κάτι που θα του επιτρέψει να κρατηθεί στην επιφάνεια, να μην απορροφηθεί από την τηλεοπτική χοάνη. Στην αδιάκοπη και συνεχή ροή των τηλεοπτικών εικόνων -που κατακλύζουν τον χώρο του φαντασιακό του- αυτός έχει να αντιπαραθέσει ως ασπίδα προστασίας μία μικρή επικουρική των λειτουργιών της γυάλινης οθόνης, συσκευή: το τηλεκοντρόλ. Μια συσκευή η οποία συνδέεται στενά με μια λειτουργία αρκετά δημοφιλή, τόσο στον τακτικό τηλεθεατή, όσο πολύ περισσότερο στον περιστασιακό: ο λόγος για το ζάππινγκ/ zapping. Αποτελώντας μια μάλλον φυσιολογική συνέπεια του τηλεοπτικού γιγαντισμού των εικόνων -πολυπληθών και ποικιλόμορφων-, το ζάππινγκ δείχνει σήμερα ως η μόνη εφικτή και αποτελεσματική πράξη αντίστασης απέναντι στην τηλεοπτική εξουσία, μια αντίσταση όμως μοναχική, παθητική και για αυτό “τηλεοπτική”. Αποτελεί παρ’ όλα αυτά μια πράξη η οποία λειτουργεί τρομοκρατικά για τους ματαιόδοξους και ναρκισσιστές υπεύθυνους των τηλεοπτικών καναλιών: αφού η συνεχής εναλλαγή καναλιών (και εικόνων) αποτελεί μια ευθεία δήλωση συνειδητής απόρριψης της τηλεοπτικής τους “σαγήνης”.
Προσπαθώντας να ορίσουμε την λειτουργία του ζάππινγκ -λογοτεχνικό ανάλογο του οποίου μπορούμε να θεωρήσουμε το Cut-Up του Ουίλλιαμ Μπάρροουζ- θα λέγαμε ότι είναι η ελεγχόμενη από την πλευρά του θεατή, διαταραχή της συνέχειας στην τηλεοπτική ροή εικόνων. Αυτή η ασυνέχεια -την οποία πρέπει να σημειώσουμε δεν αντιλαμβάνεται ο θεατής, αφού εναλλάσσει συνεχώς ανόμοιες εικόνες- αποτελεί μια μικρή μεταφορά εξουσίας από τον πομπό στο δέκτη: είναι η δυνατότητα αλληλεπίδρασης, μέσω της απόρριψης και της επιλογής εικόνων, που ασκεί ο τηλεθεατής. Άμεσο αποτέλεσμα, σε ένα πρώτο επίπεδο, αυτής της λειτουργίας του ζάππινγκ, είναι ο κατακερματισμός του τηλεοπτικού λόγου, η ακύρωση της μερικής αυτονομίας που διαθέτουν οι εκπομπές και τελικά ο περιορισμός της εμβέλειας (και η σχετική ακύρωση) των νοημάτων και των σημασιών που προκύπτουν από τηλεοπτική ροή εικόνων.
Αποτελεί όμως ταυτόχρονα η διαδικασία του ζάππινγκ ένα είδος προσωπικού και υποκειμενικού μοντάζ (από την πλευρά του θεατή), όπου το τελικό αποτέλεσμα είναι δέσμιο της συναισθηματικής κατάστασης, πρωτίστως, αλλά και των αισθητικών- θεματικών επιλογών του θεατή. Αν ως “αντικειμενικότητα” στο τηλεοπτικό μέσο, μπορεί να θεωρηθεί η κατευθυνόμενη, από τον πομπό, συνεχή ροή εικόνων, τότε ως “υποκειμενικότητα” μπορούμε να θεωρήσουμε την επιλεκτική, από τον δέκτη-θεατή, πρόσληψή τους και την παράλληλη κατασκευή, από την πλευρά του, μιας προσωπικής ροής εικόνων. Η διαδικασία αυτή, αντιπαραθέτει το χάος του υποκειμενισμού, απέναντι στην τάξη της τηλεοπτικής εξουσίας: αφαιρεί δηλαδή την τυποποίηση από την τηλεοπτική εμπειρία, κάνοντας την απόλυτα υποκειμενική και προσωπική, ακόμα και στο επίπεδο των εξωτερικών ερεθισμάτων: δηλαδή των εικόνων που την προκαλούν. Το ζάππινγκ προσωποποιεί την απρόσωπη τηλεοπτική εμπειρία. Ως κύρια όμως επίπτωση της διαδικασίας του ζάππινγκ είναι πιστεύουμε η ασυνείδητη -από την πλευρά του θεατή- αποδόμηση της τηλεοπτικής γλώσσας: Αφαιρεί ή περιορίζει από την κινούμενη εικόνα τη χρονική της διάρκεια, αλλάζει τον χώρο αναφοράς της και τελικά διαστρέφει (ή αποδυναμώνει, μέσα από ένα υποκειμενικό μοντάζ) το νόημα της.
Αποτελεί τελικά μια ασύνειδη πράξη αντίστασης που προέρχεται μέσα από την ίδια την λειτουργία της τηλεοπτικής θέασης, κάτι που τελικά καθορίζει και τα συγκεκριμένα της όρια: δεν αμφισβητεί το Μέσο και τη λειτουργία του, απλώς προσφέρει μια δυνατότητα εκτόνωσης στον ταλαιπωρημένο θεατή, αφού τον βγάζει για λίγο από τη θέση του άκριτου και παθητικού από-δέκτη εικόνων...

Δημήτρης Μπάμπας (11/3/1995)