του Mike Figgis

Show Me Love (1) είναι ο τίτλος μιας πραγματικά καλής ταινίας από την Σουηδία. Ήταν πρώτη σε εισπράξεις στην Σκανδιναβία, ξεπερνώντας όλες τις αμερικάνικες ταινίες συμπεριλαμβανομένου και του Titanic. Όπως και η ταινία Festen (Οικογενειακή Γιορτή) -που γυρίστηκε με μια απλή ψηφιακή βιντεοκάμερα- έτσι και αυτή είναι μέρος μιας νέας τάσης που προέρχεται από την Σκανδιναβία. Δεν είναι όμως μια ταινία του Δόγματος. Γυρίστηκε στα Super 16mm, με ένα χαμηλό προϋπολογισμό και με αρκετούς έφηβους και χωρίς εμπειρία ηθοποιούς, και ξεχειλίζει από ζωντάνια και ενέργεια. Και ως τέτοια ανήκει σ' ένα είδος νεανικών ταινιών της Σουηδίας. Η υπόθεση της ταινίας είναι πολύ απλή, και όχι ιδιαίτερα πρωτότυπη -με την εξαίρεση ότι σ' αυτήν είναι δύο κορίτσια στην εφηβεία που ερωτεύονται, και όχι το συνηθισμένο αγόρι -κορίτσι.
Και αυτή η ταινία -όπως και η ταινία Festen- είναι καλύτερη από οποιαδήποτε άλλη έχω δει τα τελευταία χρόνια. Οπωσδήποτε είναι καλύτερη από οποιαδήποτε ταινία των Όσκαρ, αυτής της χρονιάς ή της προηγούμενης. Η υπεροχή της είναι εμφανής σε κάθε επίπεδο -στο σενάριο, στην υποκριτική των ηθοποιών, στην σκηνοθεσία, στην φωτογραφία και στο μοντάζ- σ' όλα είναι ανώτερη απ' αυτές τις ξιπασμένες ταινίες, με τις ξιπασμένες εικόνες, τις υπερμεγέθεις αξίες παραγωγής και τα μελοδραματικά ηθικά μηνύματα. Προτρέπω τον καθένα, που του αρέσει η καλή σκηνοθεσία, να πάει και να δει αυτή την ταινία.
Όπως είπα, είναι απλώς η γνώμη μου, ότι αυτή είναι μια καλή ταινία - είμαι όμως ένας σκηνοθέτης που γοητεύεται από την εμφάνιση μικρών ταινιών, όπως του The Blair Witch Project ή των ταινιών του Δόγματος, αλλά από και τις δικές μου προσπάθειες τα τελευταία 6 χρόνια. Προτιμώ τις μικρές ταινίες και σπάνια με συνεπαίρνουν οι μεγάλες και ακριβές ταινίες. Αισθάνομαι ότι αποκλείομαι από τις "μεγάλες" ταινίες, σαν να μην ρωτήθηκα για την συμμετοχή στο "γεγονός". Θα ήταν σωστό να πω ότι το ίδιο αισθάνομαι και για το "μεγάλο" θέατρο και την "μεγάλη" μουσική. Υπάρχει μια στιγμή που αντιλαμβάνεσαι ότι χειραγωγείσαι από κόλπα και ότι δεν έρχεσαι σε επαφή με συναισθήματα, ιδέες ή αλήθειες. Είναι πιο δύσκολο να πεις την αλήθεια σε πολλούς ανθρώπους, παρά σε λίγους. Ο Glenn Gould [σ.τ.μ. πιανίστας κλασικής μουσικής] βρήκε καταφύγιο στο στούντιο ηχογραφήσεων: το προτιμούσε από το να παίζει σε μεγάλες αίθουσες συναυλιών. Είναι προφανές ότι το μεγαλύτερο σημαίνει ότι είναι και πιο ακριβό για να γίνει -έτσι και περάσεις το όριο πρέπει να κάνεις συμβιβασμούς.
Είναι δύσκολο να διανείμεις ξενόγλωσσες ταινίες στην Αμερική και τη Βρετανία. Το κοινό δεν συνηθισμένο να καταβάλει κάποια προσπάθεια, γιατί έχουν εθιστεί στην ιδέα ότι μια ταινία υπάρχει μόνο για την διασκέδαση και ότι ο ρόλος του ως θεατές είναι παθητικός. Τι λυπηρό φαινόμενο. Η προβολή μιας ταινίας θα μπορούσε να είναι μια διαδικασία συμμετοχική. Ήμουν στο Λος Αντζελες όταν το Show Me Love είχε προβληθεί. Δεν συνάντησα ούτε έναν που να πήγε να δει την ταινία, παρ' όλες κάποιες καλές κριτικές, και νομίζω ότι η ταινία εντάχθηκε στο κύκλωμα προβολής gay ταινιών.
(...…) Μια υγιής επανάσταση λαμβάνει χώρα και χαίρομαι που συμμετέχω σ' αυτήν. Προωθούσα την χρήση των 16mm εδώ και αρκετά χρόνια και μόλις γύρισα μια μεγάλου μήκους ταινίας στο βίντεο (σ.τ.μ. ο σκηνοθέτης αναφέρεται στην ταινία TimeCode), και έτσι έχω συνείδηση των προβλημάτων που υπάρχουν στην βιομηχανία. Η μεγαλύτερη πρόκληση τώρα δεν είναι να γυρίσεις μια ταινία χαμηλού προϋπολογισμού, αλλά να την προβάλεις, να την διανέμεις.Το πρόβλημα είναι το σύστημα των στούντιο. Και δεν είναι δυνατό να μιλήσεις για αυτές τις νέες, ενδιαφέρουσες, μικρές ταινίες χωρίς να αναγνωρίσεις το πλαίσιο μέσα στο οποίο ακόμα όλες οι ταινίες κινούνται. Δεν υπάρχει κάποια συνομωσία, δεν υπάρχει κάτι τίποτε τόσο ευφυές. Απλώς το σύστημα των στούντιο είναι μια κολοσσιαία πυραμίδα, στην οποία οι παραγωγοί είναι στην κορυφή και από κάτω υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι που διαχειρίζονται το πλήθος των σκουπιδιών που συνοδεύει μια ταινία των στούντιο.
Τεράστιες επιχειρήσεις ενοικιάσεων προμηθεύουν μηχανήματα για τα γυρίσματα των ταινιών. Πολύ ακριβός εξοπλισμός: γερανοί, Steadicams και χιλιάδες τεχνολογικές καινοτομίες. Κάθε χρόνο κατασκευάζουν τέτοια μηχανήματα όλο και πιο περίπλοκα. Και αν θέλεις να κάνεις μια "στούντιο" ταινία θα πρέπει να χρησιμοποιήσεις αυτόν τον εξοπλισμό. Στη βιομηχανία του κινηματογράφου, η οποία είναι ανδροκρατούμενη, υπάρχει μια macho συμπεριφορά σχετικά με τον εξοπλισμό. Πολλές φορές άκουσα σκηνοθέτες να συζητάνε για το γεγονός ότι τους αρέσει σκηνοθετούν διαφημίσεις, γιατί εκεί έρχονται σε επαφή και μαθαίνουν όλα τα καινούρια μηχανήματα. Συνέπεια των προηγουμένων είναι το σκηνοθετικό ύφος να επηρεάζεται από το ύφος των διαφημίσεων. Πολλοί βρετανοί σκηνοθέτες έγιναν γνωστοί μ' αυτόν τον τρόπο.
Όταν προβλήθηκε η ταινία μου Leaving Las Vegas, άκουσα φήμες ότι οι επιχειρήσεις ενοικίασης είχαν ενοχληθεί, γιατί νεαροί σκηνοθέτες ήθελαν να δοκιμάσουν καινούριες κάμερες των Super 16 και αυτοί είχαν επενδύσει σε κάμερες 35mm. Όλοι αυτοί κερδίζουν τόσο πολλά χρήματα απ' αυτήν την δουλειά, που η ιδέα να γυρίσεις μια χαμηλού προϋπολογισμού ταινία επειδή έτσι θέλεις, τούς φαίνεται ως αίρεση.
Όμως το μεγαλύτερο πρόβλημα με τις ταινίες των στούντιο είναι ότι δεν είναι αρκετά καλές. Και ο λόγος που δεν είναι αρκετά καλές, είναι ότι οι παραγωγοί δεν εμπιστεύονται το προσωπικό όραμα του σκηνοθέτη. "Παίζονται" απλώς πολλά χρήματα. Σημείο καμπής για τη βιομηχανία υπήρξε η μέρα που έγινε η δοκιμαστική προβολή της ταινίας Fatal Attraction, μπροστά σ' ένα προσκεκλημένο κοινό. Ως αποτέλεσμα της δοκιμαστικής προβολής, το τέλος της ταινίας γυρίστηκε ξανά και η ταινία έγινε τεράστια επιτυχία. Αυτό το γεγονός απέδειξε … ότι το στούντιο ήθελε να αποδείξει. Η θεωρία τώρα είναι ότι οποιαδήποτε ταινία μπορεί να διορθωθεί, αρκεί να ξοδευτούν κάποια χρήματα. Και πλέον ελάχιστοι παραγωγοί έχουν το κουράγιο να υποστηρίξουν μια ταινία, η οποία δεν ικανοποιεί το γούστο του μέσου θεατή. Είναι πολύ πιο εύκολο να πεις όχι, παρά να πεις ναι, σε μια ιδέα.
Δεν θέλω να αναπτύξω το θέμα, αλλά είναι αδύνατο να μιλήσεις γι' αυτό το νέο, μικρό και φθηνό σινεμά, χωρίς να το εντάξεις στο πλαίσιο του συστήματος των στούντιο. Όλα τα λιπαρά των στούντιο "ρίχνουν" την τέχνη της αφήγησης, για τους προφανείς λόγους. Γι' αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό, που σκηνοθέτες με καλές ιδέες, θέλουν ίσως να κάνουν μια ταινία μ' ένα διαφορετικό τρόπο, μ' ένα τρόπο που θα τους δίνει ελευθερία και τον έλεγχο της κατάστασης. Όμως η πραγματική επανάσταση θα πρέπει να είναι η επανεκτίμηση του τρόπου διανομής των ταινιών.
(...…) Υπάρχει αρκετό ενδιαφέρον για το κίνημα του Δόγματος. Οι περισσότεροι ηθοποιοί και νεαροί σκηνοθέτες έχουν επηρεαστεί απ' αυτό, και όλοι λένε ότι θέλουν να κάνουν ταινίες στο ύφος του Δόγματος. Αυτό αναπόφευκτα θα παράγει αρκετές κακές ταινίες, αλλά δεν πειράζει. Υπάρχει όπως ο κίνδυνος το Δόγμα να γίνει μια φανατική θρησκευτική αίρεση.
Η εντύπωση μου είναι ότι ο Lars von Trier και οι φίλοι του, το έκαναν ως ένα σοβαρό αστείο -ποτέ δεν σκέφθηκαν ότι θα απασχολούσε, με τέτοιο τρόπο, την φαντασία εμπνευσμένων σκηνοθετών. Η αίσθηση μου είναι ότι ήθελαν να κάνουν ταινίες στις οποίες να υπάρχει ισχυρό το προσωπικό στοιχείο, ένα στοιχείο ατομικότητας. Αυτό δεν είναι τίποτε καινούριο. Το γαλλικό νέο κύμα, το βρετανικό σινεμά της δεκαετίας του 60, ο Κασσαβέτης και ο D.A. Pennebaker [σ.τ.μ. σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ], ο Ken Loach σταθερά έκαναν ένα τέτοιου είδους σινεμά. Όμως θεωρούνταν ότι ήταν περιθωριακοί -και όταν μια μικρή ταινία είχε επιτυχία αυτό δεν σήμαινε ότι το γούστο του κοινού άλλαζε, απλώς η ταινία έτυχε να αρέσει. Το πρόβλημα γυρνούσε ξανά στην διανομή, ή μάλλον στην απουσία της.
Προσθέστε στα προηγούμενα και τον τρόπο με τον οποίο κριτικάρονται οι ταινίες. Με την εξαίρεση αυτού του εντύπου [σ.τ.μ. The Guardian] και ίσως κάποιων άλλων, ταινίες όπως το Festen ή το Show Me Love, δεν πρόκειται να προσεχθούν ιδιαίτερα. Ακόμα και μια πολύ κακή κριτική αμερικανικής ταινίας των στούντιο θα έχει μια μεγάλη φωτογραφία και θα είναι μπροστά στη σελίδα της κριτικής ταινιών.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Σίγουρα δεν υπάρχει κάποια συνομωσία. Όμως γεγονός είναι ότι παίρνουμε τις περισσότερες πληροφορίες για τις νέες ταινίες από εφημερίδες και περιοδικά, τα οποία πρέπει να συναγωνισθούν στην ελεύθερη αγορά και τα οποία συνήθως επιλέγουν τον μέσο δρόμο. Ταινίες, σπορ, σταρ, και μοντέλα όλα βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο. Όλα αυτά πρόκειται να αλλάξουν. Οι ημέρες των κριτικών, όπως τώρα τους γνωρίζουμε, τελειώνουν. Το internet θα προσφέρει περισσότερες και καλύτερες επιλογές.
Ωστόσο υπάρχει ακόμα μια άλλη πλευρά της ψηφιακής επανάστασης που λίγοι απ' εμάς την βλέπουν: ο τρόπος δουλειάς δεν είναι πλέον σταθερός και σίγουρος. Η εξάπλωση της ψηφιακής βιντεοκάμερας πρόκειται να έχει μια μεγάλη επίδραση στην κινηματογραφική βιομηχανία. Βρισκόμουν στο Λος ’ντζελες τον προηγούμενο μήνα και έχω συνείδηση του εκνευρισμού που διακατέχει τους ανθρώπους των στούντιο. Η εξασφάλιση της εργασίας είναι ένα τεράστιο θέμα. Η ιδέα ότι όλα αυτά τα τεράστια μηχανήματα και φορτηγά, όλος αυτός ο εξοπλισμός μπορεί ξαφνικά να θεωρηθούν όλα αυτά ξεπερασμένα, προκαλεί βαθύτατη ανησυχία σε αρκετούς απ' αυτούς. Γίνεται συζήτηση για την έκπτωση στην ποιότητα, για την διάβρωση των στάνταρ και για το πώς η ταινία είναι μια περίπλοκη βιομηχανία την οποία δεν μπορούν να εμπιστευθούμε σε ορισμένους μυστήριους τύπους. Όμως είναι αλήθεια ότι πλέον δεν είναι τόσο δύσκολο, όσο παλιά για να γίνει μια ταινία. Μια φθηνή κάμερα και ένας φορητός υπολογιστής αρκεί. Ανοίγονται οι πόρτες σε τόσους μεγάλους καλλιτέχνες -οι οποίοι συναντούσαν την άρνηση πριν πέντε χρόνια. Ο κινηματογράφος υπήρξε το επάγγελμα μιας κλειστής κάστας, γι' ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, και για κάποιοι από την παλιά φρουρά είναι δύσκολο να αποδεχθούν αυτήν μαζική εισβολή ταλαντούχων, που έως πρότινος ανήκαν στην χαμηλή κάστα. Όμως ο κινηματογράφος είναι ένα πολύ σημαντικό Μέσο, για να συνεχίσει να λειτουργεί μ' αυτό τον απαρχαιωμένο τρόπο. Η σκηνοθεσία ανήκει στον λαό, και τώρα ο λαός πήρε την πρωτοβουλία από τους παραγωγούς.

(Δημοσιεύτηκε στην αγγλική εφημερίδα The Guardian/ 25-2-2000. Απόδοση Δημήτρης Μπάμπας)

(1) Show Me Love (1998). Σκηνοθεσία: Lukas Moodysson. Υπόθεση: Δύο νεαρά κορίτσια βιώνουν τον έρωτα, το σεξ, την ανία σε μια μικρή πόλη της Σουηδίας και ανακαλύπτουν ότι είναι διαφορετικές από τον υπόλοιπο κόσμο. Ηθοποιοί: Alexandra Dahlstrom, Erica Carlson, Rebecca Liljeberg. Διάρκεια: 89'