Έχοντας θητεύσει στο BBC (υπεύθυνος για την μονάδα ντοκιμαντέρ στο Bristol) και με μία μικρή προϋπηρεσία ως κριτικός κινηματογράφου, ο John Boorman βρέθηκε το 1967 στο Χόλιγουντ. Η φιλμογραφία του περιελάμβανε, έως τότε, κάποια ντοκιμαντέρ και την ταινία Having a Wild Weekend με το συγκρότημα Dave Clark Five.
Εκεί γύρισε το Point Blank, μια εμβληματική ταινία του νέου σινεμά, στην δεκαετία του 60. Μια ταινία που έφερε τον αέρα της ευρωπαϊκής ανανέωσης μέσα στο κλειστό σύμπαν της γκανγκστερικής ταινίας. Μια αίσθηση των χωρών (που έλκει την καταγωγής της από το σινεμά του Antonioni), τα παιχνίδια της μνήμης (αναφορά στις ταινίες του Resnais) και τέλος η ανατρεπτική οπτική στις συμβάσεις ενός κινηματογραφικού είδους (η επιρροή Godard) διαποτίζουν τις εικόνες της ταινίας. Με κεντρικό ήρωα έναν γκάνγκστερ (Lee Marvin) που ζει την τελευταία φαντασίωση του, η δραματική πλοκή έχει ως κρυφό ήρωα τον αστικό χώρο της αμερικάνικης μεγαλούπολης. Βία, αποξένωση, απομόνωση και η απώλεια του ανθρώπινου προσώπου μέσα στο μοντέρνο κόσμο κρύβονται πίσω από την συμβατική αφηγηματική γραμμή. Σ' αυτή την ταινία ο John Boorman αποκαλύπτει, μ' ένα όχι ιδιαίτερα σαφή τρόπο, έναν από τους δαίμονες που κυριαρχούν στη φιλμογραφία του: τον δυτικό πολιτισμό (και ότι αυτός συνεπάγεται).
Όλες του oι ταινίες από τις πλέον πρόσφατες (Tailor of Panama, General) έως τις πιο υποτιμημένες (Where the Heart is) κυριαρχούνται από την αντίθεση ανάμεσα στον Δυτικό Πολιτισμό και τον Πρωτογονισμό (που εκφράζει τον κόσμο της φύσης). Αυτή η αντίθεση παίρνει πολλές και διαφορετικές όψεις. Ειναι καταρχάς μια αντίθεση πολιτική -όπως φαίνεται στα Beyond Rangoon και Tailor of Panama (ένα ειρωνικό σχόλιο στις ταινίες του James Bond). Εδώ ο πρωτογονισμός σημαίνει δικτατορία, βαρβαρότητα και πολιτική καταπίεση, ανέχεια και υπανάπτυξη - και απέναντι σ' αυτή την κατάσταση ο Δυτικός κόσμος είτε στέκεται ως ένας αδύναμος και αμέτοχος παρατηρητής, είτε επιτείνει και εντείνει τις συγκρούσεις.
Aλλες φορές η αντίθεση παίρνει μια πιο προσωπική διάσταση: εδώ είναι η πάλη του ατόμου ενάντια στην καταπίεση μιας οργανωμένης κοινωνίας. Το άτομο ορίζεται ως ένας φορέας του πρωτογονισμού και αρνείται τις λογικές μιας δυναστικής, εξαιρετικά οργανωμένης και "πολιτισμένης" εξουσίας. Είναι ο κεντρικός ήρωας του General (ένα υπαρκτό πρόσωπο), οι νεαροί στο Where the heart is, ο άγριος και βίαιος Sean Connery στο Zardoz: αυτά τα πρόσωπα θέλουν να αποτινάξουν τα δεσμά του πολιτισμού, θέλουν να ζήσουν χωρίς επιβολές και διαταγές, ελεύθεροι.
Μια τρίτη εκδοχή αυτής της αντίθεσης είναι η αντιπαράθεση Πολιτισμού - Φύσης. Σε ταινίες όπως το Beyond Rangoon, Hell in the Pacific, Deliverance και Emerald Forest οι κεντρικοί ήρωες φορείς του Πολιτισμού βρίσκονται αντιμέτωποι με τα μυστήρια της φύσης. Μια πάλη βρίσκεται στο κέντρο αυτών των ταινιών: το άτομο καλείται να υπερνικήσει τα εμπόδια που θέτει η φύση, καλείται να εγκαθιδρύσει τον πολιτισμό. Αυτός ο αγώνας, ο οποίος είναι άνισος και άγριος, αλλάζει τον ήρωα τον οδηγεί σε μία νέα συνειδητοποίηση: ανακαλύπτει τις άγριες και απωθητικές όψεις του εαυτού του, αντιλαμβάνεται το πεπερασμένο και το ατελές του δυτικού πολιτισμού.
Για να κατανοήσει κάποιος καλύτερα από που έλκει την καταγωγή της αυτή η αντίθεση θα πρέπει να στραφεί στην παιδική ηλικία του σκηνοθέτη. Στην ταινία Hope and Glory - μια αυτοβιογραφική αφήγηση της παιδικής ηλικίας του John Boorman- ο μικρός ήρωας εγκαταλείπει το βομβαρδισμένο από τους Γερμανούς Λονδίνο του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, για να βρεθεί στη βρετανική ύπαιθρο. Εκεί μακριά από τον πόλεμο και τα συντρίμμια της αστικής ζωής, ανακαλύπτει ένα μαγικό κόσμο, τα μυστήρια της φύσης - το ποτάμι, η φύση, τα ζώα. Σαγηνεύεται απ' αυτόν τον τόπο -και αυτή την πρωταρχική αίσθηση μαγείας και σαγήνης της φύσης προσπαθεί να αναπαράγει στις ταινίες του. Η διαλεκτική σχέση πολιτισμού και πρωτογονισμού, ανθρώπου και φύσης σημαδεύει ως ένα ανεξίτηλο παιδικό τραύμα, με τον πιο καθοριστικό τρόπο, το έργο του.
Αν κάποιος αναζητήσει την προϊστορία αυτής της σχέσης θα πρέπει να σταθεί στην ταινία Excalibur. Όντας διασκευή του εμβληματικού βιβλίου Morte Darthur του Thomas Malory, η ταινία διερευνά τις απαρχές αυτής της σχέσης, καθώς επίσης και τις συγκρούσεις που προκύπτουν απ' αυτή. Μέσα από μύθο του Βασιλιά Αρθούρου και των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης, αναδύονται οι δυνάμεις που καθορίζουν, κατά τον Boorman, τον κόσμο από την προϊστορία μέχρι και σήμερα: Η φύση και βία του ανθρώπου, η βαρβαρότητα και ο πολιτισμός.
Ωστόσο, πέρα από τα προηγούμενα, μέσα σ' αυτή την ιστορία των θρύλων και των μύθων μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα πρόσωπο που φαίνεται ότι ασκεί ιδιαίτερη γοητεία στον John Boorman. Είναι ο Μάγος Μέρλιν ένα πρόσωπο κεντρικό, καθώς φαίνεται ότι ελέγχει, καθοδηγεί, ενορχηστρώνει όλη την ιστορία. Ο λόγος αυτής της γοητείας προφανής: Ο John Boorman αναγνωρίζει κάποιες εκλεκτικές συγγένειες ανάμεσα στον μάγο και τον σκηνοθέτης. Είναι ο σκηνοθέτης ένας μικρός και ατελής μάγος, που δίνει πνοή και ζωή στα πρόσωπα και στην ιστορία.

Δημήτρης Μπάμπας