του Andrey Zvyagintsev

Σκοτεινή και απαισιόδοξη στην επίγευσή της, η ταινία του ρώσου Andrey Zvyagintsev είναι ένα γεμάτος μεταφορές ταξίδι στη ερεβώδη «κοιλιά του κήτους».
Ο χρόνος: το παρόν. Ο τόπος: Ένας απομονωμένος παραθαλάσσιος οικισμός, στη ρώσικη ενδοχώρα. Τα πρόσωπα: ένας οικογενειάρχης, η γυναίκα του, το παιδί του, ο φίλος του δικηγόρος από την πρωτεύουσα, ο τοπικός «ολιγάρχης». Ο ήρωας αγωνίζεται να διασώσει από τις αρπαχτικές βουλές του ολιγάρχη ό,τι πολυτιμότερο έχει, το σπίτι του. Ανίσχυρος απέναντι του, αναζητά τη νομική συμπαράσταση του φίλου του…
Η αφήγηση έχει στο κέντρο τον άνισο αγώνα του ήρωα απέναντι στον ολιγάρχη, και τις δραματικές περιπλοκές του. Και εδώ όπως και στις προηγούμενες ταινίες του -The Return (2003), The Banishment (2007)- , ο χώρος δείχνει σχεδόν έρημος από ανθρώπινη παρουσία: βρισκόμαστε μακριά από τον πολιτισμό, στις εσχατιές του κόσμου. Εδώ, στην «Άγρια Δύση», ο άνθρωπος είναι αντιμέτωπος όχι με τη φύση, αλλά με τη διάχυτη βία, την επιθετικότητα, την κακότητα των συνανθρώπων του. Βαθύτατα πεσιμιστής, σχεδόν μισάνθρωπος,  ο σκηνοθέτης απεικονίζει ένα τοπίο -πολιτικό και κοινωνικό- όπου επικρατεί η ωμή και απόλυτη βία της εξουσίας, όπου ο απλός πολίτης στέκεται ανυπεράσπιστος απέναντί της, έρμαιο στην αρπακτικές διαθέσεις της. Εδώ οι πολιτικές συνδηλώσεις, αναφορές, σχόλια ως προς τη σημερινή πραγματικότητα της Ρωσίας είναι προφανή, και για πρώτη φορά τόσο έντονα σε έργο του σκηνοθέτη. Ωστόσο η δραματική πλοκή υπερβαίνει το στενό τοπικό –κοινωνικό πλαίσιο. Ο Andrey Zvyagintsev διανθίζει τη δραματική πλοκή με βιβλικές αναφορές: είναι ο Ιώβ και τα μαρτύρια του, η βιβλική ιστορία στην οποία παραπέμπει η ταινία. Μόνο, όμως, ως σκοτεινή ειρωνεία θα μπορούσαν να εκληφθούν αυτές οι αναφορές: καμία πνευματικότητα, η εκκλησία είναι μέρος του διεφθαρμένου συστήματος.
Εντέλει, είναι οι αναφορές και οι συσχετίσεις που ο τίτλος προκαλεί με το ομότιτλο σημαντικό έργο του Thomas Hobbes, που έχουν μια αληθινή σημασία. Ο Λεβιάθαν του τίτλου, κατά τον Hobbes, δεν είναι παρά το κράτος που έχει το μονοπώλιο της βίας και της απόλυτης εξουσίας. Όμως, όπως βλέπουμε, είναι ένα κράτος απών, που αδυνατεί να προστατεύσει τους πολίτες του. Και όπως είναι προφανές, όταν «ο Λεβιάθαν δεν φροντίζει πια για την ειρήνη και άμυνα των πολιτών, τότε το συμβόλαιο ακυρώνεται και το κράτος μπορεί να διαλυθεί. Οι άνθρωποι γυρίζουν στον φυσικό νόμο».
Όπως είναι προφανές στον πυρήνα της δραματικής πλοκής υπάρχει κάτι από το φαταλισμό του φιλμ νουάρ, αλλά καμία από τις σκιές του: καμία αχτίδα φωτός, είναι το απόλυτο σκότος που επικρατεί στην «κοιλιά του κήτους». Εντέλει, ό, τι βλέπουμε είναι μια αληθινή τραγωδία, η ιστορία ενός απλού ανθρώπου, που υπερασπίζεται το σπίτι και την οικογένειά του και συνθλίβεται. Καμία ελπίδα, καμία σωτηρία, μόνο η καταστροφή και η συντριβή: αυτή εντέλει είναι η ανθρώπινη μοίρα;

Δημήτρης Μπάμπας