(σελίδες από το προσωπικό ημερολόγιο)

Δεν είναι άγνωστο ότι η καλλιτεχνική πορεία του Φράνσις Φορντ Κόπολα/ Francis Ford Coppola, ενός από τους σημαντικότερους Αμερικανούς σκηνοθέτες του σήμερα, υπήρξε ταραχώδης. Η ισχυρή προσωπικότητα του δεν ήταν εύκολα να υποταγεί στα κατεστημένα στούντιο του Χόλίγουντ και οι επιλογές του δεν υπήρξαν πάντα καρποφόρες. Αυτό που δεν είναι γνωστό είναι ότι και η εσωτερική του πορεία υπήρξε εξίσου ταραχώδης και ότι πίσω από τον ισχυρό αυτό χαρακτήρα, όπως παρουσιάζεται, κρύβονται βαθιές ανασφάλειες. Δημοσιοποιούνται τώρα με την δημοσίευση στις 21 Μαρτίου των «Ημερολογίων του: 1989-1993», από τον γνωστό εκδοτικό οίκο του Λονδίνου «Φέιμπερ και Φέιμπερ» , σε επιμέλεια Τζον Μπούρμαν και Ουόλτερ Ντόνοχιου. Η εφημερίδα «Γκάρτιαν»/ The Guardian δημοσίευσε προ ημερών μια επιλογή από τις προσωπικές αυτές καταγραφές του Φράνσις Κόπολα.

11 Σεπτεμβρίου 1990. Ανακαλύπτω πως αισθάνομαι έναν οξύ φόβο ή άγχος όταν σκηνοθετώ. Κάτι σαν να παγώνω στο πλατό τη στιγμή που πρέπει να πω πώς να στηθεί μια σκηνή. Δεν είναι ότι δεν έχω ιδέες. Έχω πολλές ιδέες. Αλλά όταν όλοι περιμένουν να βγάλω κάτι απ’ το τίποτα, τότε είναι η στιγμή που το δέρμα μου ιδρώνει. Οι ηθοποιοί πηγαινοέρχονται διαβάζοντας τα λόγια τους. Είναι σαφές ότι η σκηνή δεν βγαίνει αλλά πρέπει να βγει. Τότε με κατακλύζει το άγχος και ο νους μου παγώνει πράγμα που φέρνει κι άλλη παγωμάρα κι άλλο άγχος. Το πρόβλημα δεν είναι μικρό, γιατί είμαι επαγγελματίας σκηνοθέτης και δεν πρέπει να νοιώθω άγχος όταν πρέπει να λειτουργήσω. Έχει κάτι να κάνει με έλλειψη αυτοπεποίθησης, τότε ακριβώς που κατ’ εξοχήν τη χρειάζομαι να συνεχίσω. Πρέπει να σταματήσω. Χρειάζομαι λίγο χώρο. Να μείνω μόνος, να ηρεμήσω. Πρέπει να πω στον εαυτό μου: «Σταμάτα. Ηρέμησε. Μην πανικοβάλλεσαι. Μην ανησυχείς. Κάποιος δρόμος θα βρεθεί. Ηρέμησε»…..
Πώς μπορώ να τα διορθώσω; Το δρόμο μου πρέπει να τον βρω μόνος μου, σιγά-σιγά. Όταν γράφω, έχω το χρόνο και την ηρεμία να τον βρω. Αλλά όταν είναι άλλοι μπροστά, είμαι στο στόχαστρο. Αυτή είναι η διαφορά. Στο τέλος όλα θα είναι εντάξει, αλλά αυτό δεν με εμποδίζει να νοιώθω στενόχωρα, πολύ στενάχωρα. Δεν νοιώθω έτσι, όταν μαγειρεύω, ακόμα και αν είναι άλλοι μπροστά, όταν μαγειρεύω. Ποία είναι η διαφορά; Γιατί νοιώθω μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση όταν μαγειρεύω απ’ ότι όταν σκηνοθετώ; Το νοιώθω όμως.

Η αρχέγονη μεταφορά
15 Φεβρουαρίου 1991. Να ‘μαστε λοιπόν ξαναρχίζω κι αυτή τη φορά είναι ο «Δράκουλας»/ Dracula, ο «Δράκουλας» του Μπραμ Στόουκερ/ Bram Stoker. Πρέπει ν’ ακούσω πολλή μουσική γιατί θέλω να έχω ένα μεγάλο συνθέτη, θέλω του «Δράκουλα» να είναι σαν τη μουσική του Προκόφιεφ/ Sergei Prokofiev στο Αϊζενστάιν/ Sergei Eisenstein («Αλέξανδρος Νιέφσκι»/ Alexander Nevsky). Θέλω συμφωνική ορχήστρα. Θέλω μεγάλη μουσική. Όχι θεατρική μουσική αλλά μεγάλη μουσική.
Όλοι ξέρουν το φαινόμενο του να είσαι κάτω από το νερό και να προσπαθείς να σταματήσεις την αναπνοή σου.
Πως στην αρχή μπορείς να κουμαντάρεις τον εαυτό σου και πως σαν φτάσει η ώρα που πρέπει να αναπνεύσεις, κατακλύζεσαι από τον πανικό, επειδή νομίζεις πως δεν θα μπορέσεις να ξαναπνεύσεις. Και τότε, όταν αναπνεύσεις τελικά, η υστερία υποχωρεί. Μ’ αυτό μοιάζει το να είσαι βρικόλακας και το θέλεις το αίμα.
Το αίμα είναι αρχέγονη μεταφορά. Ακόμη κι αν σήμερα οι άνθρωποι δεν το βλέπουν ως ιερό δεσμό με το Θεό, νομίζω πως μπορούν να καταλάβουν πως μπορούν ορισμένοι να απορρίπτουν τον αιμάτινο δεσμό τους με τη δημιουργία, το δημιουργικό πνεύμα ή όπως αλλιώς λέγεται και να γίνονται σαν τους ζωντανούς νεκρούς. Ο βρικόλακας έχει χάσει την ψυχή του κι  αυτό είναι κάτι που μπορεί να συμβεί στον καθένα.

8 Αυγούστου 1991. Οικογενειακές διακοπές στο Μεξικό, πολύ ωραίες. Η γυναίκα μου Ελι, ή εγγονή μου Τζία και τα παιδιά μου Ρόμαν και Σοφία. Έχω τελειώσει με το σενάριο του «Δράκουλα»και δεν έχω τίποτα άλλο να κάνω εκτός από το να ξεκουραστώ.
Δράκουλας. Το κυριότερο είναι να θυμηθώ πόσο μου άρεσε να βλέπω ταινίες φρίκης με τον αδελφό μου. Οι πιο αγαπημένοι μου ήταν ο Δράκουλας, ο Φρανκεστάιν και ο Λυκάνθρωπος. Θα μου άρεσε ο «Δράκουλας να συναντά τον Φρανκεστάιν»/ Dracula vs. Frankenstein, ο «Φρανκεστάιν συναντά τον Λυκάνθρωπο»/ Frankenstein Meets the Wolf Man και οι «Άμποτ και Κοστέλο τους συναντούν όλους»/ Abbott and Costello Meet Frankenstein. Αυτή η ταινία θα έπρεπε να λέγεται «Ο Φράνσις Κόπολα συναντά τον Δράκουλα». Στυλιστικά θα ήθελα να δημιουργήσω μια εικόνα που να κυλά και να κυματίζει σαν όνειρο. Μου αρέσει αυτό που έχει πει ο Κοκτώ για την ποίηση, ότι πρέπει να είναι πολύ ακριβής. Αυτή είναι η βάση του υπερρεαλισμού, έλεγε. Καταλαβαίνω πως μόνον η επιλογή απ’ την σκληρή πραγματικότητα, δημιουργεί τον υπερρεαλισμό. Και την ιδέα του Συμβολισμού. Σκέψου μερικά πράγματα που έχουν γίνει σύμβολα: το κλειδί, το ρολόι, η κλειδαριά, ο μανδύας, το στιλέτο, το διαμάντι, η ντάμα, το φέρετρο, ο άγγελος, η γοργόνα, το μάτι, η καρδιά, το ποτήρι, το νόμισμα, το κερί, το κρανίο…
Δοκιμή. Αυτή μπορεί να είναι η καλύτερη. Έχω περισσότερο χρόνο να την σχεδιάσω. Το πρώτο είναι να κάνω ένα σχεδίασμα και της δοκιμής - διάλογος δίχως οδηγίες για την κάμερα και πράγματα που μπορούν να κάνουν οι ηθοποιοί. Το Τάι-τσι και ο χορός πρέπει να συμπεριλαμβάνονται.
Δοκιμές αυτοσχεδιασμού με θεατρικές ασκήσεις. Ψάχνουμε για πολύ βαθιές συναισθηματικές διασυνδέσεις και συσχετισμούς ανάμεσα σ’ αυτούς τους χαρακτήρες. Όπου δεν υπάρχουν στο διάλογο ή στη δράση, θα πρέπει να τις βάλω. Και να κάνω τον Γκάρι (Όλντμαν)/ Gary Oldman, την Γουινόνα (Ράιντερ)/ Winona Ryder και τον Κιάνου (Ριβς)/ Keanu Reeves να αναπτύξουν προσωπικούς  δεσμούς μ’ αυτά τα θέματα. Άρχισε με μια επαγγελματική ανάπτυξη του βιβλίου από το καστ. Ο καθένας ας διαβάσει τις περιγραφές και διαβάζοντας ν’ ανοιχτούν.  Διαβάζοντας μαζί θα μπορέσουν να αναδυθούν και να πειραματιστούν.

Έλλειψη αυτοπεποίθησης
17 Ιουλίου 1992. Καιρός της απόγνωσης. Νιώθω το παλιό, γνωστό αίσθημα της ανεπάρκειας και της έλλειψης αυτοπεποίθησης. Στοιχηματίζω πως αν έβαζα έναν κομπιούτερ να ψάξει την έκφραση «έλλειψη αυτοπεποίθησης» στα ημερολόγια μου, θα την έβρισκε πολλές φορές. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει στον καθένα; Κάνουμε τα πράγματα που κάνουμε -δουλειά, σπορ, πνεύμα, οτιδήποτε είναι αυτά- για να δυναμώσουμε την αυτοπεποίθηση μας.
Το κλειδί για μένα είναι: είμαι συγγραφέας; Αν ναι, τι είμαι, μυθιστοριογράφος, διηγηματογράφος, ή θεατρικός συγγραφέας; Είμαι σκηνοθέτης, μεγιστάνας, ή σεναριογράφος; Είμαι επιστήμονας, επιχειρηματίας; Τι είμαι; Ποίαν αξία έχω; Είμαι 53 χρόνων, ούτως ώστε ό,τι κι αν είμαι, δεν θα είμαι για πολύ ακόμα. Υπάρχει όμως ακόμη χρόνος. Υπάρχει πάντα χρόνος για παιχνίδι και ελπίδα, το χτίσιμο των θεμελίων για…Οι ελλείψεις μου είναι φανερές: πολύ φιλόδοξος, πάρα πολύ φιλόδοξος για την υπομονή και την εργατικότητα μου. Βάζω στόχους πέρα από ‘κει που μπορώ να φτάσω. Υπάρχουν όμως και χειρότερες ελλείψεις στους ανθρώπους, φαντάζομαι.
Τώρα ποια είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα μου; Έκανα μια ταινία, που φαίνεται πως δεν θα «τραβήξει» ούτε στα ταμεία ούτε στην κριτική. Αν δεν τα καταφέρω με μια ταινία μεγάλων προδιαγραφών τότε για ένα διάστημα θα είναι δύσκολο να βρω μια παρόμοια δουλειά - ίσως και ποτέ. Αλλά πάλι, θέλω να ξανακάνω μια τέτοια δουλειά; Τις μισώ, γι’ αυτό ίσως και δεν «τραβούν». Ακόμη, νομίζω πως είμαι πολύ περιορισμένος σκηνοθέτης για το σημερινό κοινό. Δεν σκέφτομαι όπως σκέφτεται ή η σκέψη μου είναι αλλόκοτη σε σύγκριση με τη δική τους. Το θέμα είναι γνωστό. Οφείλεται ίσως στο ότι εδώ και 30 χρόνια, έχω δει λίγη τηλεόραση, κι έχω χάσει την επαφή με τον λαϊκό πολιτισμό.
Ίσως όμως να είναι κι ένα γιγαντιαίο πλεονέκτημα. Όποιος κι αν είναι ο λόγος, είμαι ό,τι είμαι τώρα, κι ειλικρινά πιστεύω πως έχω κάποια αξία. Μόνο αν μπορούσα να χαλιναγωγήσω τις σκέψεις, τα πάθη και τις ιδέες μου.

(Η ελληνική μετάφραση δημοσιεύθηκε στην εφ. Η Καθημερινή, Κυριακή 3 Απριλίου 1994)