(Ταξιδιώτης του μεσονυκτίου)
του Hassan Fazili
(η κριτική της Ζωής- Μυρτώς Ρηγοπούλου)
Αν δουλειά του κινηματογράφου μυθοπλασίας είναι το πλάσιμο ιστοριών και του ντοκιμαντέρ η τεκμηρίωση κάποιου είδους αλήθειας, τότε η «μικρή προσωπική ιστορία» είναι ένας τρόπος να επιτύχει κανείς και τα δυό, διαπερνώντας ταυτόχρονα την πανοπλία της αδιαφορίας του σύγχρονου θεατή, ειδικά όταν είναι τόσο καλοφτιαγμένη ώστε να αξίζει όλα τα βραβεία που έχει πάρει σε διεθνή φεστιβάλ και τόσο από καρδιάς ώστε να γίνεται οικουμενική και μεγάλη.
Αυτό ακριβώς είναι ο Ταξιδιώτης του μεσονυκτίου του Χασάν Φαζιλί, ένα ντοκιμαντέρ-οπτικό ημερολόγιο του ταξιδιού-φυγής των Φαζιλί από το Αφγανιστάν προς την ελευθερία και την ασφάλεια που ελπίζουν ότι θα τους προσφέρει η Δύση. Η καταγραφή, με μόνο εργαλείο τα τρία κινητά τους τηλέφωνα, ξεκινά από το Τατζικιστάν την ημέρα που μαθαίνουν ότι η αίτησή τους για άσυλο απορρίπτεται. Ο σκηνοθέτης, η γυναίκα του Φατιμά (σκηνοθέτης και η ίδια και ηθοποιός) και οι δύο μικρές τους κόρες, Ναργκίς και Ζαχρά, αναγκάζονται να επαναπατριστούν στο Αφγανιστάν, γνωρίζοντας ότι οι Ταλιμπάν σχεδιάζουν να τους σκοτώσουν. Τρομαγμένοι, αποφασίζουν να διαφύγουν στο Ιράν κι από εκεί να εισέλθουν μέσω Τουρκίας παράνομα στην Ευρώπη με τελικό προορισμό τη Γερμανία.
Στη διάρκεια της τρίχρονης αυτής πορείας «μέσα απ’ την κόλαση», η κατάσταση γίνεται από δύσκολη έως απάνθρωπη: ο διακινητής τους ζητά κι άλλα χρήματα απειλώντας να απαγάγει τις κόρες τους, εγκαταλείπονται στη Βουλγαρία όπου συλλαμβάνονται, δέχονται επίθεση από κατοίκους στο στρατόπεδο προσφύγων που διαμένουν, το σκάνε για τη Σερβία όπου οι συνθήκες είναι καλύτερες, αλλά η γραφειοκρατία τους καθηλώνει και όταν επιτέλους στέλνονται Ουγγαρία για να εξεταστεί η αίτησή τους βρίσκονται κλεισμένοι σ’ ένα κτίριο-φυλακή χωρίς κανείς να ξέρει να τους πει τι θα γίνει…
Είναι αξιοθαύμαστο το πως, η ιστορία αυτή, που εξ ορισμού ισορροπεί συνεχώς στο χείλος της αβύσσου, αρνείται να συρρικνωθεί σε δράμα ή καταγγελία και διατηρεί αμείωτο τον καλλιτεχνικό της πλούτο, φέρνοντας μονίμως στο επίκεντρο την ανθρωπιά και τη συναισθηματική ειλικρίνεια των πρωταγωνιστών, κρατώντας, όμως, με αρκετή ευκρίνεια στο φόντο, θέματα όπως η διακίνηση, ο ρατσισμός, οι ευρωπαϊκές πολιτικές μετανάστευσης, η ζωή στα στρατόπεδα και η βία, έτσι ώστε τα ερωτήματα να τίθενται από μόνα τους κι εμείς να μπορούμε να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας. Ο Φαζιλί, που προσπαθεί να λειτουργήσει ταυτόχρονα ως αμέτοχος παρατηρητής και ως πατέρας/σύζυγος, κάνει ένα δύσκολο, εκ βαθέων σχόλιο για τον «βρώμικο ρόλο» του σινεμά στον ψυχισμό του, χρησιμοποιεί την εικόνα ως μέσο επιβίωσης, αλλάζει συχνά ρυθμό και γωνία λήψης, χαρίζοντάς μας μερικά πολύ όμορφα και δυνατά πλάνα, όπως το χιόνι που πέφτει μες τη νύχτα, το άδειο παγκάκι μέσα απ’ το παράθυρο, την ακροθαλασσιά και τα συρματοπλέγματα του στρατοπέδου. Προσδίδει ποιότητα ταινίας δρόμου στις σκηνές με το αυτοκίνητο και μοιάζει μ’ έναν πιο αισιόδοξο Κασαβέτη στις σκηνές ζήλειας με τη γυναίκα του, που όμοια με τις κόρες της (που αιχμαλωτίζουν ευθύς εξαρχής την καρδιά του θεατή) δύσκολα χάνει την καλή διάθεση και το χιούμορ της με τα οποία έτσι κι αλλιώς διανθίζεται όλη η ταινία.
Αφανής ήρωας του όλου εγχειρήματος η Εμελί Μαχνταβιάν που, από απόσταση, συνεισέφερε σε τέτοιο βαθμό στην υλοποίησή του ντοκιμαντέρ, ώστε να αναφέρεται ως σεναριογράφος και είναι η βασική υπεύθυνη του πραγματικά εξαιρετικού μοντάζ που χαρίζει συνοχή στο υλικό και αφήνει να αναδειχθούν στο έπακρο όλες οι αρετές της σκηνοθεσίας.
Αυτό που μένει στο τέλος είναι τα πρόσωπα των πρωταγωνιστών, η μακροθυμία της Φατιμά, η αφοπλιστική εξυπνάδα της Ναργκίς, η τρυφερότητα της Ζαχρά, η διάθεση της ίδιας της ζωής να νικήσει το θάνατο και να ξεχάσει αυτά που την πλήγωσαν, αλλά και η αμφιβολία αν όλα αυτά θα συνεχίσουν να είναι εφικτά στον θαυμαστό τούτο κόσμο μας, ειδικά όσο περιοριζόμαστε να τα βλέπουμε και δεν ξεβολεύεται για να βοηθήσει κανένας.
Ενδεικτικά Βραβεία:
Βραβείο της Οικουμενικής Επιτροπής (Ειδική Μνεία) – Διεθνές Φεστιβάλ Κιν/φου Βερολίνου 2019
Life Tales Award – Διεθνές Φεστιβάλ Biografilm 2019
Βραβείο Καλύτερης Διεθνούς Ταινίας (Εύφημος Μνεία) – Φεστιβάλ Κιν/φου Docaviv 2019
Βραβείο Καλύτερου Ντοκιμαντέρ/A Different Tomorrow – Διεθνές Φεστιβάλ Κιν/φου Ρέκιαβικ 2019
Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής (Ειδική Μνεία) – Διεθνές Φεστιβάλ Κιν/φου Σέφιλντ 2019
Βραβείο Καλύτερου Ντοκιμαντέρ-Golden Gate Award, Διεθνές Φεστιβάλ Σαν Φρανσίσκο 2019
Ειδικό Βραβείο Επιτροπής-No Borders, Φεστιβάλ Κιν/φου Sundance, 2019
Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής – Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης 2019
