(Σπόρος)
του  Semih Kaplanoğlu

Σε ένα απροσδιόριστα μακρινό μέλλον ο πλανήτης γη βρίσκεται στα όρια της εξαφάνισης λόγω της εκτεταμένης ξηρασίας. Μεγάλες εταιρείες κυβερνούν τον κόσμο, ενώ οι κάτοικοι, όσοι έχουν επιζήσει, είναι μοιρασμένοι στους «προνομιούχους» πολίτες ταξικά ιεραρχημένων και καλά οχυρωμένων πόλεων και στους εξαθλιωμένους αγρότες μιας αποξηραμένης υπαίθρου. Οι τελευταίοι  συνωστίζονται συχνά στα σύνορα των δύο περιοχών, έξω από γιγάντιες, θανατηφόρες ηλεκτρομαγνητικές στήλες, ελπίζοντας σε μια είσοδο. Η ασιτία ωστόσο απειλεί και τους εντός των τειχών, όταν και οι τελευταίες απόπειρες για ανανέωση των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών αποβαίνουν άκαρπες. Μέσα σε αυτόν τον δυσοίωνο κόσμο ο καθηγητής Erol, ένας γενετιστής που εργάζεται σε μεγάλη πολυεθνική εταιρεία, αποφασίζει με κίνδυνο της ζωής του να δραπετεύσει στις Νεκρές ζώνες για να αναζητήσει τον άνθρωπο που θα μπορούσε να σώσει τον πλανήτη.
Από τα πρώτα ήδη ασπρόμαυρα πλάνα της ταινίας του Semih Kaplanoğlu βρισκόμαστε παραδόξως στην επικράτεια της επιστημονικής φαντασίας, σε ένα ασυνήθιστο για τον σκηνοθέτη  φουτουριστικό περιβάλλον που παραπέμπει σε εσχατολογικού τύπου οικολογικό θρίλερ. Πέρα από τους αργούς ρυθμούς για ταινία του είδους τίποτα δε μαρτυρεί αρχικά το δημιουργό της τριλογίας του Γιουσούφ. Το Grain ωστόσο κινείται απόλυτα μέσα στις φιλοσοφικές ανησυχίες και το ποιητικό ύφος του γνωστού Τούρκου σκηνοθέτη. Μόνο που εδώ τα σύμβολα πληθαίνουν, οι αναγωγές είναι ευρύτερες και το εγχείρημα πολύ πιο φιλόδοξο. Ακολουθώντας την πορεία του κεντρικού της ήρωα η ταινία εγκαταλείπει σύντομα τον αστικό χώρο, ένα κλινικά ψυχρό και αλλόκοτα κλειστοφοβικό περιβάλλον, που συνδυάζει την προηγμένη βιοτεχνολογία με τη σκοτεινή παρακμή της μεταβιομηχανικής εποχής για να εισέλθει σε ένα τοπίο πολύ πιο απόκοσμο. Στις πύλες του ο ήρωας θα συναντήσει τον άνθρωπο που ίσως έχει τις απαντήσεις, έναν πρώην συνάδελφο και νυν ερημίτη, που θα τον μυήσει σε έναν κόσμο του οποίου την ύπαρξη αγνοούσε. Διασχίζοντας ένα βιβλικό μετα-αποκαλυπτικό τοπίο, οι δύο άντρες θα βρεθούν σύντομα σε ρόλους μαθητή-προφήτη, ενώ οι σωματικές δοκιμασίες στις οποίες υποβάλλεται ο ήρωας θα εξελιχθούν σταδιακά σε μυσταγωγία, σε μιαν τρόπον τινά μαθητεία στις βασικές αρχές του μυστικισμού. Με τελική κατάληξη την έλευση στον ιερό τόπο και την εύρεση των τελευταίων φυσικών σπόρων επί της γης.
Βασισμένο σε ένα εφιαλτικό σενάριο, -όχι και τόσο μακρινό-, αυτό του χάους που ακολουθεί έναν γενετικά μεταλλαγμένο κόσμο, το Grain δεν κρύβει τις ισλαμικές  του καταβολές. Εμπνευσμένο από μια παραβολή του Κορανίου  (από τη σούρα το Σπήλαιο, που αναφέρεται στο ταξίδι του Χιζιρ με τον Μωυσή) και από ιερά βιβλία των Σούφι, βρίθει θρησκευτικών συμβολισμών. Παράλληλα κουβαλάει έντονα και τον απόηχο του ταρκοφσκικού Stalker. Στον πυρήνα της ταινίας βρίσκεται μια περιπετειώδης πορεία προς μια άγνωστη ζώνη, με έναν καθηγητή και έναν οδηγό, ένα μυστικιστικό ταξίδι στην ίδια την ουσία της ύπαρξης. Η αινιγματική ωστόσο ατμόσφαιρα της ταινίας του Ταρκόφσκι δίνει εδώ τη θέση της σε πιο ευανάγνωστους συμβολισμούς, ενώ και οι  διάλογοι που φωτίζουν τη δυαδική σχέση σώματος- ψυχής είναι σχηματικοί και κάπως επιτηδευμένοι . Θα ήταν ωστόσο άδικο για την ταινία του Kaplanoğlu να εστιάσουμε σε αυτή τη σύγκριση. Στην πραγματικότητα με το Grain o σκηνοθέτης μέσα από μια σειρά αλληγορικών αναφορών μένει  πιστός στους κεντρικούς άξονες της θεματικής του: στην αντιπαράθεση του αυθεντικού με το σύγχρονο (που εδώ δαιμονοποιείται) και στα υπαρξιακά ερωτήματα ενός ενοχικού εγώ μέσα σε ένα ενιαίο σύμπαν. Η οικολογική καταστροφή, ο κίνδυνος των μεταλλαγμένων, η προσφυγική κρίση, η καταστολή, οι διαχωρισμοί και οι διακρίσεις, η απομάκρυνση του ανθρώπου από τον εσώτερο εαυτό (ή μήπως από το θείο;) όλες οι μάστιγες του πλανήτη περνούν αθόρυβα μπροστά από τα μάτια μας, με προεξέχουσα την πρώτη, σε αυτό το μαγικό ταξίδι που κινηματογραφείται αριστουργηματικά σε φιλμ 35 mm, εξελίσσεται σε τρεις διαφορετικές ηπείρους και ερμηνεύεται μηχανικά από ηθοποιούς διαφορετικών εθνικοτήτων, παραπέμποντας για αυτόν ακριβώς το λόγο σε έναν ενιαίο, άχρονο και παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Τα αυστηρά γεωμετρικά, ασπρόμαυρα κάδρα του Giles Nuttgens σε συνδυασμό με την επιλογή των φυσικών τοπίων της Ανατολίας συμβάλλουν  στην απόδοση του παράξενου αυτού κόσμου. Ενός κόσμου στο μεταίχμιο ονείρου και πραγματικότητας. Η δημιουργία του είναι και το μεγαλύτερο επίτευγμα της ταινίας.
Το ερώτημα παραμένει ωστόσο μετέωρο: Όταν η επιστήμη έχει φτάσει στα όρια της, τι είναι αυτό που τελικά θα σώσει τον κόσμο; Που θα ξεθάψει από τα έγκατα της γης τον τελευταίο αυθεντικό σπόρο; Η μαγεία; Η πίστη; Ή μήπως απλά η παρατήρηση της ίδιας της φύσης; Του μοναχικού μυρμηγκιού που αιώνες τώρα κάνει πιστά αυτό για το οποίο είναι ταγμένο; Η λύση σε αυτή την επική παραβολή του Semih Kaplanoğlu δε βρίσκεται στη μεταφυσική, αλλά σε αυτή την ίδια την παρατήρηση του κόσμου που μας περιβάλλει. Τόσο του εξωτερικού όσο και του εσωτερικού.

της Καλλιόπης Πουτούρογλου [ Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.]