(σχόλια για την ταινία Finding Nemo των  Andrew Stanton, Lee Unkrich)

"Πρόσεξε περνούν αυτοκίνητα": η προειδοποίηση έμοιαζε άχρηστη.
Σταματημένοι σε μια διάβαση πεζών, στον κεντρικότερο δρόμο της Θεσσαλονίκης, την οδό Τσιμισκή, περιμέναμε όλοι το φανάρι να γίνει πράσινο για να περάσουμε. Και η ηχηρή προειδοποίηση δεν απευθυνόταν σ' όλους εμάς που η τύχη και η ημέρα (παραμονές Χριστουγέννων) μας έφεραν εδώ. Την είχε απευθύνει ένας άνδρας, ηλικίας 45 χρόνων, στο γιο του, ένα 10χρόνο, που εμφανώς ενοχλημένος κοίταζε τον πατέρα μ' ένα οργισμένο βλέμμα.
"Όταν θα γίνει πράσινο θα περάσεις": ο γιος πάλι γύρισε να κοιτάξει τον πατέρα του, χωρίς να μιλήσει και αυτή την φορά, αλλά μ' ένα εμφανές αίσθημα ντροπής και αμηχανίας. Μαζί του γυρίσαμε να τον κοιτάξουμε όλοι: περίεργοι για έναν άνθρωπο που απευθυνόταν στον γιο του με τα αυτονόητα. Όμως πίσω από αυτές τις κραυγαλέες συστάσεις του βρισκόταν ένα άγχος -το άγχος ενός πατέρα για τον γιο του- και μια αγωνία -η αγωνία ενός γονιού. Αυτό που ήταν αφύσικο και το οποίο προκάλεσε και την αμηχανία του νεαρού και την περιέργεια των υπολοίπων είναι η ένταση και η ανοικονόμητη έκφραση των γονεϊκών ανησυχιών.
Κατά έναν, όχι και τόσο παράδοξο τρόπο, αυτή η σκηνή που συνέβη σ' ένα κεντρικό δρόμο της Θεσσαλονίκης, περιγράφει ίσως με τον πιο εύγλωττο τρόπο τον πυρήνα μιας ταινίας που παίζετε αυτή την περίοδο στους κινηματογράφους. Η ταινία Finding Nemo, μια τυπική κινουμένων σχεδίων ταινία Χριστουγέννων, είναι αυτό που λένε μια ταινία για όλη την οικογένεια και ως τέτοια εκφράζει τις σχετικές ανησυχίες και τα άγχη των καιρών. Προορισμένη να καταναλωθεί μαζί μετά απαραίτητα ποπ-κορν την περίοδο των σχολικών διακοπών, απευθύνεται σε ηλικίες τόσο μικρές που ακόμα δεν έχουν υποκύψει στην σκοτεινή γοητεία των ειδικών εφέ του Άρχοντα των Δακτυλιδιών. Ωστόσο το κοινό αυτής της ταινίας υπερβαίνει τις συνήθεις δημογραφικές κατηγορίες του Χριστουγεννιάτικου μάρκετινγκ: είναι μια ταινία που μιλά εξίσου για την αγωνία του να με μεγαλώνεις (το προσφιλές θέμα των κινουμένων σχεδίων τύπου Disney) αλλά και για την αγωνία του να μεγαλώνεις ένα παιδί δηλαδή να είσαι γονιός.
Αφηγείται τις περιπέτειες ενός μικρού ψαριού, του Nemo που στην πρώτη έξοδο του στην ζωή γίνεται θύμα απαγωγής και καταλήγει έγκλειστος σ' ένα ενυδρείο. Οι απόπειρες να δραπετεύσει και να επιστρέψει πάλι πίσω, στο σπίτι του, καταλαμβάνουν το κυρίως σώμα της αφήγησης. Όλα τα προηγούμενα -ένας νεαρός χαρακτήρας που αντιμετωπίζει τις δυσκολίες της ζωής, τις υπερνικά και ωριμάζει- αποτελούν τον κεντρικό θεματικό άξονα στα κινούμενα σχέδια της εταιρείας Disney. Όμως σ' αυτή την ταινία έχουμε μια σημαντική και άξια λόγου προσθήκη: η σκηνοθεσία μοιράζει την προσοχή της τόσο στις αγωνίες του μικρού Nemo όσο και στις αγωνίες του πατέρα του. Αντιμέτωπος με ότι συνιστά τον χειρότερο εφιάλτη του, δηλαδή την εξαφάνιση και απαγωγή του γιου του, αγωνίζεται να φθάσει κοντά του και να τον απελευθερώσει. Ο χαρακτήρας αυτός -που καθώς προχωρά η αφήγηση γίνεται όλο και περισσότερο κεντρικός- είναι μια αντανάκλαση της σύγχρονης οικογενειακής πραγματικότητας: ανασφαλής, αγχώδης και υπερπροστατευτικός, αρνείται να δώσει χώρο στον γιο του για να κινηθεί. Αντιμέτωπος με το χάος του σύγχρονου κόσμου, στην περίπτωση της ταινίας με τον ωκεανό, αναγνωρίζει την αδυναμία του να ασκήσει έλεγχο στα πράγματα και αυτό είναι κάτι που τον ενοχλεί: υπονομεύει την στερεότυπη εικόνα του προστατευτικού πατέρα. Όλη η διαδρομή της αφήγησης δεν είναι παρά η μακρά και επίπονη διαδικασία αναγνώρισης της αδυναμίας του να ελέγξει τον κόσμο που τον περιβάλλει. Η σκηνοθεσία δεν του επιφυλάσσει ούτε καν τον ρόλο του απελευθερωτή: ο μικρός Nemo θα κερδίσει μόνος του την ελευθερία του. Όλοι οι φόβοι του αποκτούν σάρκα και οστά και αυτό επιτείνει την αίσθηση αδυναμίας του.
Αυτό το πικρόχολο σχόλιο για την θέση του πατέρα στον σύγχρονο κόσμο είναι καινοφανές για τον συντηρητικό σύμπαν της εταιρείας Disney (και των παραφυάδων της). Όμως πέρα από διαπιστώσεις υπάρχουν και κάποιες προτάσεις σ' αυτή την ταινία: δηλαδή τρόποι με τους οποίους μπορούν οι ήρωες -στην περίπτωση μας ο πατέρας του Nemo- να κάνουν την ζωή τους πιο εύκολη (και μαζί τους όλοι εμείς). Αρκετά μακριά από το σημείο όπου είναι έγκλειστος ο γιος του, ο πατέρας της Nemo αντιμετωπίζει το πρόβλημα της γρήγορης μετάβασης. Ο ωκεανός, όπως όλοι έχουμε δει είναι επικίνδυνος, είναι τεράστιος, είναι αφιλόξενος. Όμως επίσης μπορεί να είναι και φιλικός: το αυστραλιανό ρεύμα -που καταλήγει στο Σίνδεϋ, εκεί που βρίσκεται ο Nemo-, είναι η οδός της ταχύτητας, ο τρόπος για να φθάσει γρήγορα εκεί. Αφήνεται λοιπόν στην ροή ρεύματος, αφήνεται να παρασυρθεί απ ' αυτό και εκεί γνωρίζει μια ομάδα από θαλάσσιες χελώνες. Είναι η συνάφεια μ' αυτά τα όντα που, για πρώτη φορά, χαλαρώνει τον αγχώδη γονιό.
"Πλεύστε σύμφωνα με το ρεύμα": είναι η συμβουλή. Σ' ένα κόσμο εχθρικό και χαώδη, όπως είναι ο ωκεανός, αυτή είναι η μόνη ενδεδειγμένη στάση. Αυτή η ταινία, για τις γονικές και πατρικές αγωνίες, προσφέρει ένα παρηγορητικό λόγο μέσα σε μια αγχώδη εποχή. Ακολούθησε την ροή των πραγμάτων, αποδέξου τις αδυναμίες σου. Μπορεί να μην γίνεις ήρωας, θα γίνεις όμως σίγουρα καλύτερος γονιός.

Δημήτρης Μπάμπας

Finding Nemo (ε.τ. Ψάχνοντας τον Νέμο) (2003)
Σκηνοθεσία: Andrew Stanton, Lee Unkrich.
Σενάριο: Andrew Stanton, Bob Peterson, David Reynolds .
Φωτογραφία: Sharon Calahan, Jeremy Lasky.
Ακούγονται οι φωνές: Albert Brooks, Ellen DeGeneres, Alexander Gould, Willem Dafoe.
Διάρκεια: 100'