Η λογική των μορφών στον κινηματογράφο του Orson Welles
Παναγιώτη Δόικου.
Ίνδικτος, 2006.

Κεντρικό πρόσωπο στη ιστορία του κινηματογράφου ο Orson Welles υπήρξε ένας ανυπότακτος σκηνοθέτης: όλο του το έργο εξαιρουμένης της πρώτης του ταινίας Citizen Kane- μια ταινία που σταθερά βρίσκεται μέσα στη λίστα των καλύτερων ταινιών στην ιστορία του σινεμά- υπήρξε μια σειρά είτε "πικρών" συμβιβασμών με το καθεστώς των στούντιο είτε ανολοκλήρωτων ταινιών, σχεδίων που ποτέ δεν υλοποιήθηκαν πλήρως. Ζώντας μια ζωή έντονη ο Orson Welles υπήρξε ένας σκηνοθέτης που αντιμετώπισε το σινεμά ως ένα τόπο όπου μπορεί να εκτεθεί στις πιο απόλυτες διαστάσεις του το μεγαλείο, αλλά και η τραγωδία της ανθρώπινης ύπαρξης. Πέραν όλων των άλλων το έργο του φέρνει τα σημάδια μιας κουλτούρας βαθιά ευρωπαϊκής -Σαίξπηρ, εξπρεσιονισμός, Κάφκα, Δον Κιχώτης- για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση και ένταση μέσα στο τοπίο του χολιγουντιανού σινεμά. Το βιβλίο του Παναγιώτη Δόικου Η λογική των μορφών στον κινηματογράφο του Orson Welles, είναι μια ευπρόσδεκτη, πρωτότυπη (και γι’ αυτό ενδιαφέρουσα) προσθήκη στην βιβλιογραφία γι’ αυτήν την ατίθαση και γεμάτη αντιφάσεις μορφή του σινεμά.
Η δήλωση του Orson Welles που ανοίγει το βιβλίο είναι δηλωτική της οπτικής του συγγραφέα και του τρόπου προσέγγισής του: «είναι αδύνατο ένας άνθρωπος να είναι μεγάλος, χωρίς να δέχεται ότι υπάρχει κάτι μεγαλύτερο από τον ίδιο, είτε αυτό είναι ο θεός, είτε ο νόμος ή η τέχνη». Όπως σημειώνει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του αναφερόμενος στο ιδιαίτερο στίγμα του έργου του: «Ο κινηματογράφος του Orson Welles καθιστά ορατή την αινιγματική ζωή του ανθρωπίνου μεγαλείου. Το τελευταίο εμφανίζεται ως η ποιότητα της δύναμης με την οποία το άτομο επιχειρεί να υπερβαίνει τα μέτρα της περάτης του συνθήκης, είτε για να την ελέγχει είτε νοσταλγώντας αγωνιστικά την απειρότητα».
Τα κεφάλαια του βιβλίου αναλύουν μ’ ένα τρόπο εξαιρετικά λεπτομερειακό τα βασικά σημεία της φιλμογραφίας του Orson Welles: Το βάθος του πεδίου και ο λαβύρινθος (με αναφορά στην ταινία Citizen Kane), Ο χώρος, ο χρόνος και η οπτικότητα (με αναφορά πέραν της ταινίας Citizen Kane και στις ταινίες The Magnificent Ambersons, The Stranger, Macbeth, The Lady from Shanghai, Othello κ.α.), Οι χρονικές διαστάσεις και το χωρικό κέντρο, Η διέγερση των μορφών (με αναφορά στο Don Quixote), Η αμφισημία του μεγαλείου (για το Chimes at Midnight) και τέλος Η κίνηση της υποκειμενικότητας.
Αν κάποιος αναζητούσε το κέντρο του βιβλίου, το κεφάλαιο που αποκαλύπτει τα περισσότερα για το έργο του Orson Welles, θα έπρεπε οπωσδήποτε να σταθεί στο δεύτερο κεφάλαιο, το πιο εκτεταμένο του βιβλίο. Εδώ αναπτύσσεται μια βασική παράμετρος των ταινιών του Welles για το πώς ο χώρος (όπως παρουσιάζεται με τα μέσα του κινηματογράφου) παράγει χρόνο. Είναι αυτή η σχέση χώρου –χρόνου το σημείο που συγγραφέας θεωρεί ότι αποτελεί μια από τις ιδιαιτερότητες του έργου του Orson Welles. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας: «Στο πλαίσιο της ιδιαίτερης λογικής τους, οι σταθερές συγκρότησης του εν λόγω χώρου (βάθος πεδίου, κινηματογράφηση με ευρυγώνιο φακό, ριζικές γωνίες λήψης, διάταση της προοπτικής, πυκνότητα και ελλειπτικότητα του μοντάζ, οξείες αντιθέσεις ανάμεσα στο φως και τη σκιά, εμφατική συμπεριφορά των οπτικών μαζών, πολλαπλή δυναμική των κινήσεων, σύνθετος δραματουργικός χειρισμός των ήχων), παράγουν μια ιδιάζουσα μορφή κινηματογραφικής χρονικότητας».
Καθηγητής φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ο συγγραφέας προσεγγίζει το θέμα όχι μόνο μέσα από τη σκοπιά της φιλοσοφίας: στο κείμενό του διακρίνουμε τα ίχνη ενός σινεφίλ πάθους που γεννιέται μέσα από τη σαγήνη του σινεμά του Orson Welles. Συνομιλώντας το κείμενο με ορισμένες από τις πιο διεισδυτικές προσεγγίσεις στον κινηματογράφο (όπως αυτές της γαλλικής σχολής και του έργου του γάλλου θεωρητικού Gilles Deleuze) χαρτογραφεί τις πολλαπλές όψεις ενός κινηματογραφικού έργου που παραμένει πάντα κλασσικό.
Την έκδοση συνοδεύει μια αναλυτική ταινιογραφία, και μια μοναδική στην έκταση της βιβλιογραφία.

Δ.Μ.