Otar Iosseliani
Επιμέλεια: Μιχάλης Δημόπουλος, Θωμάς Λιναράς. Επιμέλεια κειμένων: Αχιλλέας Κυριακίδης.
Έκδοση: ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
ISBN: 960-03-3630-Χ
Σελ. 188, 2003.
Έχουν περάσει πάνω από 10 χρόνια από την κατάρρευση και εν τέλει τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και ότι συνιστούσε το πιο ένδοξο (και πάντα αιρετικό) καλλιτεχνικό της επίτευγμα, δηλαδή ο κινηματογράφος της, βρίσκεται πλέον στην αφάνεια. Αδύναμοι να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, οι μεγαλύτεροι δημιουργοί της εξαντλήθηκαν μ’ ένα τρόπο συστηματικό, είτε αναζητώντας την τύχη τους στη δύση (Ταρκόφσκι) είτε παραμένοντας στην πατρίδα (Κλίμοφ), όσοι δε τελικά επιβίωσαν οδηγήθηκαν στη σιωπή (Γκέρμαν). Μέσα σ’ αυτό το τοπίο η παρουσία του Οτάρ Ιοσελιάνι καθίσταται εμβληματική: παρόλη την εκδημία στη δύση, στις αρχές της δεκαετίας του 80, διέσωσε μέσα από το έργο του το προκλητικό, γεμάτο αυθάδεια αιρετικό πνεύμα των “αντισοβιετικών” διανοούμενων. Μετακινώντας το σημείο εστίασης του από τη σοβιετική κοινωνία στις “ελεύθερες” κοινωνίες της Δύση, διατήρησε αλώβητη την οπτική, επιβεβαιώνοντας την ουσία της κριτικής του απέναντι σ’ ότι θεωρεί ότι απειλεί την ανθρώπινη υπόσταση. Το πλήθος των βραβείων που έχουν κερδίσει οι ταινίες του σε σημαντικά φεστιβάλ (Βερολίνο, Βενετία, Κάνες) αποτελούν επιβεβαίωση της αποτελεσματικότητας αλλά και της διεισδυτικότητα της οπτικής του.
Η έκδοση του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (με αφορμή ένα αφιέρωμα που διοργανώθηκε τον Νοέμβρη του 2003) υπενθυμίζει το σημαντικό της παρουσίας του Οτάρ Ιοσελιάνι. Κείμενα ελλήνων και ξένων κριτικών και θεωρητικών του σινεμά, μια εκτεταμένη και λεπτομερής παρουσίαση της φιλμογραφίας του και επιπλέον συνεντεύξεις και κείμενα του ίδιου του σκηνοθέτη, με πλήθος αδημοσίευτων φωτογραφιών σκιαγραφούν τη δημιουργική πορεία και παρουσία του σκηνοθέτη.
Ακολούθησε στο σινεμά και την ζωή ο Οτάρ Ιοσελιάνι ένα μάλλον μοναχικό δρόμο που πριν απ’ αυτόν βάδισαν σκηνοθέτες όπως ο Rene Clair, Jean Vigo, Μπορίς Μπαρνέτ και Jacques Tati. Τοποθετημένος στον αντίποδα των καιρών του, αρνήθηκε το δρόμο που ακολούθησαν οι σύγχρονοί του προς ένα σινεμά φιλόδοξο και οραματικό (Ταρκόφσκι, Κοντσαλόφσκι, Μιχάλκωφ), αντίθετα αρνούμενος να υποταχθεί στα ψεύδη της κάθε εξουσίας κινηματογράφησε την αλήθεια των προσώπων και των σχέσεων τους. “Καιρός είναι να ασχοληθώ με την αθωότητα και την αφέλεια, που είναι για μένα τα πιο απεχθή ανθρώπινα χαρακτηριστικά γιατί απ’ αυτές πηγάζουν η υποταγή και ο κομφορμισμός” τα λόγια του Ιοσελιάνι δημιουργούν την γέφυρα που ενώνει την “σοβιετική” με την “δυτική” περίοδο της καριέρας του, ενώ παράλληλα ορίζουν το μέτωπο πάλης του σκηνοθέτη. Κινηματογράφησε και στις δύο φάσεις της καριέρας του, τις αέναες κινήσεις των ανθρώπινων σωμάτων μέσα σ’ ένα σύγχρονο περιβάλλον όπου η βία, η αποξένωση και οι ταξικοί διαχωρισμοί οδηγούν στη συναισθηματική απονέκρωση. Το σινεμά του Οτάρ Ιοσελιάνι είναι ένα κατεξοχήν ηθικό σινεμά: Αναζήτησε πάντα την αλήθεια της καθημερινής ζωής αλλά και τις απολαύσεις της (είναι πάντα ένας δεινός πότης)- αρνήθηκε τα ψεύδη που προκαλούν η δραματοποίηση και η θεατρική υποκριτική των ηθοποιών. Μακριά από ψυχολογικές ενδοσκοπήσεις στους χαρακτήρες ή έντονες δραματικές συγκρούσεις το σινεμά του Ιοσελιάνι, ταπεινό, υπαινικτικό και χαμηλότονο περιγράφει πάντα σχέσεις ανθρώπων που βιώνουν ένα κενό.
Υπάρχει μια φωτογραφία στο βιβλίο που μας επιτρέπει να δούμε μ’ άλλο βλέμμα το έργο του. Παρουσιάζει μια ομάδα εργατών που φωτογραφίζονται με φόντο ένα χυτήριο. Μέσα σ’ αυτήν την φωτογραφία μόνο ένας υποψιασμένος αναγνώστης θα αναγνωρίσει τον Οτάρ Ιοσελιάνι νέο. Στην αρχή της καριέρας του για τις ανάγκες μιας μικρού μήκους ταινίας εργάσθηκε για μια περίοδο μηνών σ’ ένα χυτήριο. Αυτή η εμπειρία της πραγματικής ζωής, η εθελούσια θητεία του δίπλα στους αληθινούς εργάτες είναι τόσο συντριπτική και τόσο βίαιη στην έκφραση της που διαλύει τις όποιες αγκυλώσεις έχει ένας δημιουργός. Ο Ιοσελιάνι απεικόνισε με την εκφραστικότητα ενός αληθινού εργάτη της ζωής (και όχι ενός δημιουργού της τέχνης) τις διαδρομές στην ζωή ανθρώπων που αρνούνται να υποταχθούν στην εξουσία, που επιλέγουν την ζωή.
Δημήτρης Μπάμπας
