Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 ο Ρομπέρτο Ροσελίνι/ Roberto Rossellini σχεδίαζε με τον παραγωγό Τοσκάν Ντυ Πλαντίε/ Toscan du Plantier μια ταινία για τη ζωή του Μαρξ/ Karl Marx από μη μαρξιστική σκοπιά, αντικρίζοντας τον σαν έναν αστό του 19ου αιώνα. Ο παραγωγός μιλάει για την ταινία...
Ο Ρομπέρτο Ροσελίνι/ Roberto Rossellini, είναι εκείνος, ο οποίος μου είχε μιλήσει για τον Μάρξ με έναν τρόπο που εκείνη την εποχή- σας μιλώ για τη δεκαετία ΄70, συγκεκριμένα για τη χρονιά του 1976- πράγματι, δεν ήταν πολύ συνηθισμένο. Θα κάναμε μαζί μια ταινία, την οποία ήθελε να την ονομάσει «Μια ζωή του Μαρξ». Κανονίσαμε συναντήσεις με τους προέδρους της γαλλικής και της ιταλικής τηλεόρασης Κλοντ Κονταμίν και Πάολο Γκράσι. Ο Ροσελίνι άρχισε να τους διηγείται πως έβλεπε τον Μαρξ. Να λοιπόν όσα μπόρεσα να συγκρατήσω.
«Πρέπει να διηγηθούμε τη ζωή του Μαρξ για να αποφύγουμε έναν παγκόσμιο πόλεμο», ήταν τα πρώτα λόγια του Ροσελίνι. Και αυτά τα έλεγε σε προέδρους τηλεόρασης! Ήταν κάτι που δύσκολα περιγράφεται….Αλλά εκείνος, ατάραχος, συνέχιζε: «Οι άνθρωποι επιδιώκουν την αλληλοεξόντωση, αυτό δεν θα σταματήσει ποτέ, είναι στη φύση μας! Οι λέξεις «μαρξιστής» και «αντιμαρξιστής» είναι το σύγχρονο άλλοθι για να ξεκοιλιάζουμε ο ένας τον άλλο. Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την περίπτωση μιας νέας παγκόσμιας αντιπαράθεσης μεταξύ «μαρξιστών»και «αντιμαρξιστών». Πρέπει να κάνουμε μια πολύ σημαντική επανάσταση. Ας αποσύρουμε αυτές τις λέξεις, μαρξισμός, αντιμαρξισμός, ας σταματήσουμε. Δεν έχουμε το δικαίωμα να χρησιμοποιούμε το όνομα του Μαρξ για να κάνουμε πόλεμο. Πρέπει να τελειώνουμε μ’ αυτή τη διάχυτη εγκυρότητα, η οποία υποτίθεται πως θα χαρακτήριζε αυτό τον πόλεμο, πρέπει να πούμε την αλήθεια, ότι πρόκειται για ανθρώπους, οι οποίοι απλώς θέλουν να σφαγιάσουν ο ένας τον άλλο. Ο Μαρξ θα έμενε κατάπληκτος, αν γνώριζε, πως τολμούμε να σκοτώσουμε στο όνομα του μαρξισμού».
Έχω ακόμη το σενάριο αυτής της ταινίας…..
«Οφείλουμε να διηγηθούμε την ιστορία ενός αστού», έλεγε ο Ρομπέρτο Ροσελίνι. «Πιστεύει στη επανάσταση της σκέψης, η οποία θα διαρκέσει αιώνες. Ονειρεύεται να παλαντζάρει η ζυγαριά της ανθρώπινης ιστορίας, πρόκειται για μια δυναμική που δεν θα έχει καμιά σχέση με μια φυσική αντιπαράθεση. Όλη η απόπειρα να μετατραπεί ο μαρξισμός σε μια ένοπλη εξέγερση κατά του καθεστώτος και σε μια αντάρτικη επανάσταση είναι εξ ορισμού αντίθετη με τη φιλοσοφική τελείωση του Καρλ Μαρξ».
Από το 1974 μαζί με τον Ρομπέρτο είχαμε κάνει τον «Μεσσία». Καταλαβαίνω πολύ καλά πώς και τότε είχε την ίδια άποψη.
«Ο Μεσσίας, έλεγε, είναι ένας άνθρωπος που καλά και ωραία όρισε τον λόγο του Ευαγγελίου, αλλά η Εκκλησία τον συμπλήρωσε, και διαμορφώθηκε σε θρησκεία».
Ο Ρομπέρτο Ροσελίνι όπως επιθυμούσε να επιστρέψει στην αρχική απλότητα των ευαγγελίων, επιθυμούσε να επιστρέψει και στον Μαρξ, στο αστό, στον μελετητή.
«Με την υπόθεση της ταινίας ανασυνθέτουμε μέσα από πραγματικά γεγονότα, τη ζωή εκείνου του αστού του δέκατου ενάτου αιώνα, ο οποίος ονομαζόταν Καρλ Μαρξ. Αναπροσαρμόζουμε τη μαρξιστική σκέψη μέσα από τη διάρκεια της ζωής εκείνου του ανθρώπου, μέσα από τις εντάσεις του, τους πόθους του, τη θέληση του και μην ξεχνώντας το σημερινό ψυχρό πόλεμο, αναζητούμε τη σχέση που συνδέει αυτή τη σκέψη ενός έντιμου ανθρώπου και τις αποκαλυπτικές συνέπειες, τις οποίες αυτή θα δημιουργούσε. Παραμερίζουμε τη λέξη «μαρξισμός». Ναι, ο ρωσικός ιμπεριαλισμός αντιμετωπίζει τον αμερικάνικο. Ξεκοιλιαζόμαστε γιατί κάτι τέτοιο είναι μέσα στη φύση μας, δεν είναι κάτι ιδεολογικό, δεν έχει σχέση με απελευθέρωση».
Στα μάτια του ο κινηματογράφος είχε τη δυνατότητα να προσφέρει μια στέρεη συνείδηση στο λαό, χωρίς να χρειάζονται συζητήσεις, απομόνωση και προηγούμενη μόρφωση.
«Θα τους εξηγήσουμε, έλεγε. Μια φορά και έναν καιρό ήταν ένας τύπος που τον έλεγαν Καρλ Μαρξ».
Ο Ροσελίνι τρελαινόταν για οικογενειακές ιστορίες, η υπηρέτρια, ο γαμπρός, ο Μαρξ αυστηρός πατέρας, τρελός από οργή στη ιδέα πως η κόρη του δεν θα παντρευτεί έναν πλούσιο….
«Οφείλουμε να διηγηθούμε!» έλεγε ο Ρομπέρτο. «Είναι αυτός ο άνθρωπος, τον βλέπετε, δεν θέλει να παντρέψει την κόρη του μ’ ένα φτωχό».
Επιθυμούσε, με μεγάλη ένταση, να κινηματογραφήσει τα διάφορα συνέδρια της Διεθνούς, στη διάρκεια των οποίων, κάθε φορά που τα μέλη έλεγαν πως πρέπει να πάρουν την εξουσία, ο Μαρξ εξοργιζόταν. Στο σενάριο, μια τέτοια στιγμή, ο Μαρξ αρχίζει να φωνάζει: «Μα, όχι , όχι» και γυρίζει προς το Ρώσο σύνεδρο, ο οποίος ήθελε να κατεβεί στους δρόμους και του λέει: «Κάτι τέτοιο ας το αφήσουμε σ’ αυτούς που πάντα περιμένουν έναν Μεσσία…».
Ο Ρομπέρτο ήθελε να διηγηθεί την ιστορία ενός ανθρώπου, ο οποίος δεν ήθελε να είναι ο Μεσσίας, ο οποίος δεν υπήρξε ποτέ Μεσσίας του τίποτα.
«Ο Μεσσίας», έλεγε ο Ροσελίνι «και μαζί και ο Μαρξ, είναι ολόκληρη η ανθρωπότητα και η επανάσταση τους θα χρειαστεί αιώνες για να πραγματοποιηθεί».
(δημοσιεύτηκε στο Magazine Littéraire. N° 324, Septembre 1994. Απόδοση από τα γαλλικά Νίκος Καλτσάς. Η ελληνική μετάφραση δημοσιεύτηκε στην εφ. Η Εποχή, Κυριακή 23 Οκτωβρίου 1994)
