της Lila Aviles
(κριτική: Καλλιόπη Πουτούρογλου)

Σε ένα δαιδαλώδες μεξικάνικο σπίτι μια οικογένεια ετοιμάζεται για μια μεγάλη γιορτή. Είναι τα γενέθλια του 27χρονου Tona, ταλαντούχου ζωγράφου και πατέρα της 7χρονης Sol. Ο ίδιος, απών από τις προετοιμασίες και από ένα μεγάλο μέρος της ταινίας, ξεκουράζει το εξασθενημένο από την ασθένεια σώμα του, έχοντας τη φροντίδα μιας έμπιστης οικιακής βοηθού. Κι ενώ μέσα σε αυτή την πολύβουη κυψέλη τα μεγάλα και μικρά μέλη της οικογένειας επιδίδονται σε επείγουσες εργασίες ή απλές εξερευνήσεις, όλα δείχνουν ότι αυτό που προετοιμάζεται είναι στην πραγματικότητα μια τελετή αποχαιρετισμού.
Στη δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία της η Lila Aviles συγκεντρώνει τη δράση των ηρώων της σε ένα χαοτικό σπίτι - με έντονη τη γυναικεία παρουσία- που σφύζει από ζωή, στη διάρκεια μιας εξαντλητικής μέρας. Τόσο το σπίτι όσο και τα πλάσματα που το κατοικούν μας αποκαλύπτονται σταδιακά -μεταξύ φωτός και σκιάς-, ανοίγοντας πόρτες σε ποικίλα δωμάτια, καθιστικά, κουζίνες, αποθήκες και κήπους. Οδηγός σε αυτή την περιπετειώδη περιπλάνηση αναδεικνύεται κυρίως το γεμάτο περιέργεια, διαίσθηση και βαθιά θλίψη βλέμμα της μικρής Sol, που, αν και γνωρίζει, επιμένει να αναρωτιέται γιατί οι μεγάλοι την κρατούν μακριά από τον πατέρα της, ρίχνοντάς την σε πελάγη συναισθηματικής ανασφάλειας. Όταν στο τρίτο μέρος αυτής της πολυπρόσωπης οικογενειακής τοιχογραφίας το τιμώμενο πρόσωπο θα κάνει με κόπο την εμφάνισή του, η τελετή από μακάβριος χορός μεταμορφώνεται σε μια αρχαϊκή αλλά αυθόρμητη εκδήλωση Αγάπης.
Το Tótem, ταινία σε διαρκή κίνηση -μια ακατάπαυστη παλίρροια και άμπωτη-, κατακλύζεται από ανθρώπους και συναισθήματα που άλλοτε εκφράζονται ηχηρά και άλλοτε ρέουν υπόγεια. Στον πυρήνα του υπάρχουν διακριτές δυαδικότητες, όπως αυτές των παιδιών και των ενηλίκων, του μικρόκοσμου και του μακρόκοσμου, της ζωής και του θανάτου, με τον τελευταίο να είναι πάντα στο βάθος και να καραδοκεί. Η Aviles ωστόσο προτιμά να στρέψει τον φακό της στη βουερή κοινότητα που πολεμάει να ξορκίσει το κακό με όσα μέσα διαθέτει. Είναι αυτή η διευρυμένη μεξικανική οικογένεια, που μένει ενωμένη παρά τις διαφορές, η έννοια της κοινότητας και του χώρου που την περιβάλλει, των συγγενών και των φίλων που συναντιούνται εδώ για μια διπλή τελετουργία, που προτάσσεται και έχει την πρωτοκαθεδρία. Ό,τι βρίσκεται ωστόσο στην καρδιά της ταινίας είναι το βλέμμα ενός μικρού κοριτσιού με το φωτεινό όνομα Sol , που δημιουργεί μέσα στον κλειστό κόσμο της οικίας το δικό τoυ προσωπικό σύμπαν. Το Tótem του τίτλου δεν είναι εδώ κάποιο ιερό αντικείμενο από τα πολλά που παρελαύνουν ενώπιον του θεατή, αλλά η αόρατη τελετή της δικής της μετάβασης από την αθωότητα στην παιδική ωριμότητα.
Ταινίες με ανάλογα θέματα έχουν προκύψει αρκετές τα τελευταία χρόνια. Πορτρέτα οικογενειών ή αυτοσχέδιες φαινομενικά απεικονίσεις -αρκετά κοντά στο ντοκιμαντέρ- μιας οικογενειακής συμβίωσης σε κρίση ή των υπαρξιακών αναζητήσεων της παιδικής ηλικίας, όπως οι εμβληματικές της Carla Simon, Alcarràs και Estiu 1993. Ή ακόμα ταινίες για την Απώλεια και το αντίβαρό της, την Αγάπη. Η αξία του Tótem έγκειται ωστόσο στον τρόπο με τον οποίο η Aviles (με τη βοήθεια εξαιρετικών ηθοποιών και επιδέξιων συνεργατών, όπως του Omar Guzman στο μοντάζ και του Diego Tenorio στην κάμερα) ενορχηστρώνει τα μέλη της κοινότητας, από τον γηραιό πατριάρχη της οικογένειας μέχρι το μικρότερο έμψυχο πλάσμα , στη σχολαστική τεχνική με την οποία διακριτικά και ανεπαίσθητα δίνει μορφή και ακρίβεια στο χάος, υλικό και πνευματικό, στη σύνδεση ανθρώπινων σχέσεων και εσωτερικών χώρων, στη σύζευξη του εύθυμου με το τραγικό, στην οικειότητα και τη βαθιά ανθρώπινη κατάσταση στην οποία «εμβυθίζει» εντέλει τον θεατή. Κι αυτά είναι σπάνιο να τα συναντήσει κανείς σε μία ταινία.