(Tange Sazen: The Million Ryô Pot)
του Sadao Yamanaka

Στα μόλις 29 χρόνια ζωής του ο Sadao Yamanaka ολοκλήρωσε 24 ταινίες. Η αξιοθαύμαστη παραγωγικότητά του αλλά και η ωριμότητα της γραφής ώθησαν την κοινότητα των ειδικών στον κινηματογράφο να υποθέσουν ότι αν δεν πέθαινε στην Μαντζουρία κατά τη διάρκεια του πολέμου θα εξελίσσονταν σε σκηνοθέτη βεληνεκούς Mizoguchi και Ozu.
Με θαυμάσιες εξωτερικές λήψεις και πεντακάθαρα εσωτερικά πλάνα βάθους πεδίου, ο Yamanaka «ανακοινώνει» μέσω ενός λαϊκού σκοπού τον μύθο του χαμένου μικρού πιθαριού, στις παραστάσεις πιθήκων του οποίου κρύβεται ο χάρτης που οδηγεί στον θησαυρό του ενός εκατομμυρίου ryô. Ο φεουδάρχης που το είχε στην κατοχή του το δώρισε, δίχως φυσικά να γνωρίζει την αξία του, στο νεότερο και μαλθακό αδελφό του, τον αφέντη Genzaburo. Ο στρουμπουλός «αφέντης» αισθάνεται προσβεβλημένος από το ταπεινό δώρο, υποψιάζεται όμως την πλεκτάνη όταν ο αντιπρόσωπος του αδελφού του επιχειρεί να το εξαγοράσει. Η γυναίκα του Genzaburo, ωστόσο, φρόντισε να το ξεφορτωθεί στους παλιατζήδες (έξοχα κωμικοί οι μορφασμοί τους, ειδικά του «κουλοχέρη») της περιοχής του Edo, οι οποίοι με τη σειρά τους το πούλησαν στο χήρο πατέρα ενός αγοριού με το τελευταίο να το χρησιμοποιεί ως δοχείο για τα χρυσόψαρά του.
Σε αυτή την απολαυστική κωμωδία ξετυλίγεται μια οδύσσεια αναζήτησης του πολύτιμου πιθαριού, στην οποία προστίθενται δύο σημαντικοί χαρακτήρες: o μονόφθαλμος πολεμιστής Sazen Tange (φανταστικός ήρωας της ιαπωνικής κουλτούρας, επί της ουσίας ένας ξεπεσμένος αλλά ικανός ronin) και η γυναίκα του, η οποία διαχειρίζεται ένα περίπτερο-τεϊοποτείο διασκέδασης.  Οι δυο τους εντοπίζουν το πιθάρι που βρίσκεται στην κατοχή του ορφανού αγοριού αλλά αναγκάζονται (από τα συναισθήματα συμπόνιας) να υιοθετήσουν το αγόρι. Έχει μεσολαβήσει μια από τις σκοτεινές στιγμές της κωμωδίας, ατμοσφαιρικά σκηνοθετημένη, όταν ο πατέρας του μικρού Yasu μαχαιρώνεται θανάσιμα από δυο ληστές της γειτονιάς.
Θα μπορούσε να υποθέσει κάποιος ότι η αναζήτηση του πολύτιμου πιθαριού φέρει αντιστοιχίες με τον «Νάθαν τον Σοφό» (1779), το φημισμένο θεατρικό του Gotthold Ephraim Lessing. Ενώ θα πρέπει να αμφιβάλλουμε αν ο Yamanaka είχε όντως υπόψη του τον Lessing, παρά το γεγονός ότι η Ιαπωνία είχε ήδη στρέψει την προσοχή της στη Γερμανία ως προς τη φιλοσοφία και την πανεπιστημιακή εκπαίδευση, η ουσία είναι ότι η πορεία προς την απόκτηση του πιθαριού σφυρηλατεί χαρακτήρες και τελικά συσπειρώνει ανταγωνιστικές πλευρές, καταλήγοντας σε ένα στωικό αίσθημα ευδαιμονίας που εδράζεται στην αφαίρεση προς τις απολαύσεις της ζωής ανεξάρτητα από την κατοχή του πιθαριού. (Δεν βλέπουμε ποτέ τις ανάγλυφες παραστάσεις που κρύβουν τον χάρτη.)
Όπως συμβαίνει στην καλή λαϊκή κωμωδία, η κάθε υπερβολή αποδίδεται χαριτωμένα, πλήρως ενταγμένη στην προσεγμένη σκιαγράφηση των χαρακτήρων (βοηθούν εδώ οι μεγάλοι καρατερίστες της εποχής) και με λειτουργική παρέμβαση στην εξέλιξη της ιστορίας και στην εκλογικευμένη επανάληψή της (πχ οι σκηνές με την παροιμιώδη αστοχία του Genzaburo στην τοξοβολία.) Με τους απίθανους χαρακτήρες, την πηγαία αφέλεια, αλλά και «σοφία» του λαουτζίκου να εναλλάσσονται με φυσικότητα, το έργο του Yamanaka αποτελεί ένα άκρως διασκεδαστικό εγχείρημα αλλά, συνάμα, και μια πρώιμη κριτική του χρήματος, σίγουρα ως  προς την ιεράρχησή του στην κοινωνία σε σχέση με άλλες αξίες (πχ. στην εξαιρετική σκηνή νουθεσίας του παιδιού έτσι ώστε να αποφεύγει να παίζει με τους φίλους του χρησιμοποιώντας χρήματα και άθελά του μεταθέτοντας «χρέος» προς τους γονείς, αλλά κυρίως στην κράση του χαρακτήρα που διακρίνει ότι το πιθάρι είναι το παιχνίδι του πιτσιρίκου και δεν διατίθεται προς πώληση)!
Μαζί με όλα αυτά, ο Yamanaka σατιρίζει (διασώζοντάς την όμως ως αρετή) την πολεμική τέχνη του σπαθιού στο dojo, οδηγούμενος, επίσης, σε μια ξεκαρδιστική αμοιβαία αποδόμηση της εξουσίας της απόφασης (πχ για την μόρφωση του Yasu) την οποία διεκδικούν γυναίκα και άνδρας με τον τρόπο που αρμόζει στον καθένα.
Το «αριστοφανικό» φινάλε –το τενεκεδένιο προσωπείο που ξεδιπλώνεται κάθε φορά όταν το βέλος βρίσκει τον στόχο– φαίνεται να επικυρώνει και την «κίβδηλη» σύσταση του στόχου (φαντασία απόκτησης πλούτου), ως κωμικός φύλακας-άγγελος της επίγνωσης της πλασματικής σύστασης του χρήματος ως σκοπού καθαυτού. Καλοπαιγμένο, όμορφα φωτογραφημένο (με υποψία των περίφημων pillow shots του Ozu) και ενίοτε πολύ αστείο!

Σπύρος Γάγγας

Tange Sazen yowa: Hyakuman ryô no tsubo /Tange Sazen: The Million Ryô Pot (Sadao Yamanaka, Japan, 1935)