(The Naked Island)
του Kaneto Shindo

Η σχέση των Ιαπώνων με τη γη και τον συμβολισμό της διττής υπόστασης της ζωής (δυστυχία – ελπίδα) έχει εμπνεύσει πολλούς σκηνοθέτες της χρυσής αυτής περιόδου μιας ιδιαίτερης ακμής του σινεμά. Η διαφορά εδώ είναι ότι ο Kaneto Shindo καταπιάνεται με αυτό το ζήτημα, έχοντας δώσει σε αυτήν την σπουδαία ταινία όλο το βάρος στην εικόνα, παρακάμπτοντας ολοκληρωτικά τον διάλογο. (Αυτό άλλωστε είναι και το ουσιώδες στο σινεμά, το οποίο επισκιάζεται συχνά από τα «κοντινά» στους ηθοποιούς αλλά και την έμφαση σε ό,τι διαβάζουμε ή ακούμε στον διάλογο και όχι στην τέχνη «ανάγνωσης» των εικόνων).
Ως συνέπεια αυτής της μεθοδολογικής κίνησης του Shindo το απομονωμένο νησί αποκτά ειδικό βάρος στην ερμηνευτική μας σκοπιά και λειτουργεί έτσι σε ποικίλα επίπεδα αφαίρεσης. Αρχικά πρόκειται για μια ταινία για το μόχθο του παραδοσιακού τρόπου οργάνωσης μιας οικογένειας μέσα από τις αγροτικές εργασίες. Ο Shindo απεικονίζει τη μέρα με τη μέρα πορεία μεταφοράς πόσιμου νερού όσο και νερού κατάλληλου για τις καλλιέργειες, εφόσον το νησί περιβάλλεται μεν από νερό αλλά έχει έδαφος ξηρό που απορροφά «αποστομωτικά» και δίχως διαπραγμάτευση την τελευταία σταγόνα. Βήμα-βήμα η άνοδος του ζευγαριού στον Γολγοθά της επιβίωσης μέσα από τις από υψηλή γωνία υπέροχες λήψεις ή από τα κοντινά στην κόπωση που συνοδεύει το κάθε τους βήμα στο στενό μονοπάτι. Το άχθος της εργασίας (οντολογική σχέση με τη γη) αποδίδεται στη δοκιμασία εξισορρόπησης των κάδων, προκειμένου να μη χαθεί σταγόνα με το πολύτιμο υγρό. Η αρμονική υπομονή του ζεύγους με τα δύο παιδιά δεν υποκαθιστά όμως την ιεραρχία των φύλων, η οποία επιβεβαιώνεται σε κάθε στιγμή σφάλματος της γυναίκας. Η αναπάντεχη δε τραγωδία θα διακόψει την ειδυλλιακή εξαίρεση των παιδιών από την εργασία και θα υπενθυμίσει ότι ακόμα και στα πιο απομονωμένα μέρη διεισδύει το Κακό -η ραδιενέργεια ίσως;
Με αυτή την επισήμανση, το «γυμνό» νησί ταυτίζεται και με την Ιαπωνία: ο πειρασμός της τεχνολογίας (άλλη ωραία αντιπαραβολή της οργανικότητας με τη ‘μηχανιστική’ κίνηση της χορεύτριας στον τηλεοπτικό δέκτη) και η σύντομη επίσκεψη της οικογένειας στο λιμάνι –κι εδώ όπως και στον Visconti (La Terra Trema) τα ψάρια υποτιμώνται σε αξία από τους χονδρέμπορους δεν μετουσιώνεται ποτέ σε μετασχηματισμό της κοσμοεικόνας τους. Και είναι αυτό το σημείο που συμπαρέσυρε μέρος της κοινότητας των κριτικών κινηματογράφου αλλά και κάποιων ιαπώνων σκηνοθετών να ερμηνεύσουν το «Γυμνό Νησί» ως ρομαντική χειρονομία στην ολότητα της συλλογικής ζωής πριν τη νεωτερικότητα, ενώ ο Shindo φαίνεται μάλλον να αναδεικνύει τη συνοχή της ανθρώπινης κοινότητας, δίχως αξιολογική υπογράμμιση και σίγουρα, όπως τονίσαμε, δίχως ηθικό ρετουσάρισμα των αντικειμενικών δυσχερειών, πλην, ίσως, της έμφασης στο σθένος του ανθρώπου στην παραδοσιακή κοινωνία, διαρκούς μοτίβου και μοχλού κριτικής στη νεωτερική μαλθακότητα από ένα σημαντικό τμήμα του ιαπωνικού σινεμά (πχ. Imamura, Shinoda).
Τα πυροτεχνήματα που χαζεύει η χαροκαμένη μάνα της υπενθυμίζουν, και μάλιστα τεχνητά, τη λάμψη της ζωής, έστω κι αν αυτή της εμφανίζεται αισθητικά (και όχι ως ηθική ανάτασή της) ως αιτιακή επιβεβαίωση, της αιώνιας «λάμψης» που, ενδεχομένως, της στέρησε το παιδί της, ή ακόμα και της εορταστικής ατμόσφαιρας της απέναντι πόλης  –όνειρο άπιαστο για την ίδια και τον άνδρα της.
Πανέμορφα φωτογραφημένο με άρτια ισορροπία προσώπων και περιβάλλοντος, το «Γυμνό Νησί» μόνο γυμνό δεν είναι, αλλά μάλλον κατάφυτο σε εικόνες που υγραίνουν και την πιο στεγνή ψυχή, υπενθυμίζοντας σε εμάς κάτι από την «αλήθεια» του μύθου των Πρωτόπλαστων στον πλανήτη…
Σπύρος Γάγγας

Hadaka no shima / The Naked Island (Kaneto Shindo, Japan, 1961)