(Shan he gu ren)
του Jia Zhang-ke
(η κριτική του Θόδωρου Σούμα)

Το Πέρα από τα βουνά είναι μια κοινωνική τοιχογραφία του σπουδαίου Κινέζου σκηνοθέτη, γυρισμένη το 2015, η οποία βασίζεται στη σκιαγράφηση ολοκληρωμένων ατομικών πορτρέτων, που μέσα από την εξέλιξή τους φωτίζουν την κοινωνικοοικονομική ανέλιξη της Λ.Δ. της Κίνας, από το 1999 έως το μελλοντικό 2025. Το φιλμ εμπεριέχει τη διάσταση ενός κριτικού κοινωνικού ρεαλισμού, αλλά και τη διάσταση της μυθοπλασίας η οποία επικεντρώνεται και εμβαθύνει σε συγκεκριμένους χαρακτήρες, με τονισμένο το συναίσθημα και όχι μόνο τη διαυγή, κοινωνική παρατήρηση και κρίση (ιδίως τη σχέση γονέα και παιδιού).
O Ζία Ζανγκέ/ Jia Zhang-ke, στην αρχή της σκηνοθετικής καριέρας του, νέος, δυσκολεύτηκε να κάνει τις ταινίες του από το αυστηρό κινέζικο σύστημα παραγωγής. Με τη βοήθεια διακρίσεων σε ξένα φεστιβάλ κατόρθωσε σταδιακά να ξεχωρίσει για τις δημιουργίες του, που περιγράφουν με εμβριθή κι ουσιώδη τρόπο την κατάσταση και την κουλτούρα της κινέζικης κοινωνίας. Μέχρι σήμερα έχει γυρίσει καμιά δεκαριά μεγάλου μήκους. (Στις ελληνικές αίθουσες έχουμε δει τις ταινίες του χάρη στους αδελφούς Στεργιάκη. Ξεχώρισαν τα θαυμάσια Αίσθηση αμαρτίας, 2013, και Ακίνητες ζωές,Still life, 2006).
Το Πέρα από τα βουνά εκτυλίσσεται σε τρεις εποχές στην Κίνα. Το 1999, δηλαδή στις παραμονές της νέας χιλιετίας, είναι εποχή αισιοδοξίας, νεανικού δυναμισμού και δημιουργικότητας για τους τρεις κεντρικούς, νεαρούς ήρωες, μια ωραία γυναίκα (την υποδύεται η γυναίκα και μούσα του Ζία, Τάο Ζάο) ανάμεσα σε δυο νέους άντρες, έναν φτωχό εργάτη και έναν ανερχόμενο και πολύ φιλόδοξο νεόπλουτο, που ζουν στην κινέζικη επαρχία. Είναι η εποχή της ηγεσίας του μεταρρυθμιστή της οικονομίας Ζιανγκ Ζεμίν, που την κατευθύνει προς την ελεύθερη αγορά, συνεχιστή της πολιτικής του Ντενγκ Ξιαοπίνγκ. Ο φιλόδοξος και παραδόπιστος νέος, αρχικά βενζινοπώλης, αγοράζει κοψοχρονιά ένα ανθρακωρυχείο της περιοχής (ποιος ξέρει μέσα από ποιες πολιτικές διαδικασίες;) και βαθμιαία πλουτίζει πολύ... Οι δύο άντρες έρχονται σε σύγκρουση για την καρδιά της χαριτωμένης, αισιόδοξης και χαρισματικής κοπέλας, που την κερδίζει ο πλούσιος και εξοστρακίζει τον φτωχό μισθωτό, ο οποίος δεν θέλει να ζει δίπλα στο νεοσυσταθέν, νεόνυμφο ζευγάρι.
Από την αρχή, το φιλμ του Ζία Ζανγκέ είναι γεμάτο κοινωνικές περιγραφές, κοινωνικές αναφορές ή οπτικές νύξεις, που περνούν εμπρός απ' τα μάτια μας παράλληλα με την κατά βάση ερωτική ιστορία του τριγώνου που αποτελεί το κυρίως θέμα του. Τα πολιτισμικά και κοινωνικά δεδομένα μας παρουσιάζονται στο μπακγκράουντ της κυρίως δραματουργίας, με παρατηρητικότητα κι ενάργεια. Η πορεία της αλλοτρίωσης των προσώπων και της κοινωνίας διαγράφεται προσεκτικά... Σταδιακά, ο τολμηρός σκηνοθέτης θα εμβαθύνει ολοένα και περισσότερο στην πολιτιστική και κοινωνική, κινέζικη πραγματικότητα.
Το δεύτερο μέρος εκτυλίσσεται το 2014, στη σημερινή εποχή, επί προεδρίας Χι Τζιμπίνγκ. Ο εργάτης έχει γίνει ανθρακωρύχος, έχει κάνει οικογένεια, έχει αρρωστήσει και πάθει καρκίνο από τη δουλειά στο ορυχείο και αναγκάζεται να γυρίσει στην ιδιαίτερη πατρίδα τους για να δανειστεί χρήματα για την απαραίτητη θεραπεία του. Η Ζάο, που έχει χωρίσει τον στυγνό και στεγνό πλουτοκράτη άντρα της, προφανώς λόγω ασυμφωνίας χαρακτήρων, του δίνει τα χρήματα για την εγχείρηση. Ο άμετρα και άκριτα εκμοντερνισμένος, εκατομμυριούχος πρώην σύζυγός της έχει πάρει τον γιο τους στην Σανγκάη, για να ζήσει μια πιο άνετη και πλούσια ζωή, μέσα στα κομφόρ και τα χρήματα, τα δολάρια. Ο πατέρας της Ζάο πεθαίνει και γι' αυτό ο μικρός επιστρέφει, μετά από χρόνια, για να αποχαιρετίσει τον παππού του και να ξανασυνδεθεί με την απομακρυσμένη μητέρα του...
Ο Ζία Ζανγκέ φτιάχνει και σκηνοθετεί λειτουργικά κι εκφραστικότατα πλάνα, εικόνες και μουσικές. Το φιλμ αρχίζει και τελειώνει με το γνωστό ποπ κομμάτι Go West, των Pet Shop Boys, το οποίο στην αρχή παραπέμπει σε μια αισιόδοξη και δυναμική αναζήτηση, προς τον δυτικό τρόπο ζωής, και στο τέλος σηματοδοτεί πικρά τη ματαίωση και, ίσως ακόμη, την επιμονή στην ανθρώπινη διάσταση των σχέσεων. Ο Ζία Ζιανγκέ δημιουργεί δυνατά κι ολοκληρωμένα πορτρέτα ανθρώπων που ερωτεύονται, ελπίζουν, αναζητούν την επιτυχία, αποτυγχάνουν, προδίδονται ή προδίδουν τα ιδεώδη τους, διαψεύδονται ή αλλοτριώνονται, ξεχνούν δυστυχώς ακόμη και την κουλτούρα, τα ήθη, τις παραδόσεις, τον τρόπο ζωής και τη γλώσσα τους... Οι οικογένειες διαλύονται, τα μέλη τους σκορπίζουν, επώδυνα, (μοτίβο και προηγούμενων φιλμ του Ζία) και φυσικά κι οι έρωτες τελειώνουν άδοξα. Στο τρίτο μέρος που εκτυλίσσεται στη Μελβούρνη όπου καταφεύγει ο ζάμπλουτος άντρας, πιθανά για να αποφύγει και τις συνέπειες των απατεωνιών και των κομπίνων του, ο γιος του και γιος της Ζάο, μεγαλωμένος εκεί, δεν μιλά πλέον τα κινέζικα -γιατί τα έχει ξεχάσει- αλλά τα αγγλικά... Το οικονομικό σύστημα της Κίνας έχει ήδη εξελιχθεί σε καπιταλιστικό (με αυταρχική μονοκομματική κυβέρνηση). Τα έθιμα και τα παλιά ήθη, η προγενέστερη κουλτούρα και οι παλαιές ελπίδες έχουν ξεχαστεί και ξεπεραστεί. Η νέα κουλτούρα, οι μουσικές, τα κομπιούτερς, η πληροφορική κ.τ.λ. ανήκουν και οδηγούν σε έναν παγκοσμιοποιημένο πολιτισμό.
Ο Ζία Ζανγκέ σκηνοθετεί καθεμιά από τις τρεις εποχές της μνημειώδους αφήγησής του σε διαφορετικό φορμά (το οποίο σταδιακά διευρύνεται, πλαταίνει). Το Πέρα από τα βουνά, όπως και άλλες ταινίες του Ζία Ζανγκέ, εκπέμπει μια βαθειά, υπαρξιακή θα έλεγες, θλίψη, τη λύπη της αποτυχίας ή της διάψευσης, μια δυσοίωνη ατμόσφαιρα απογοήτευσης που πλακώνει τα στήθη των ανθρώπων... Το τέλος, παρ'όλα αυτά, μας δείχνει πως η ζωή, ακατάβλητη, συνεχίζεται, κάτω από οποιαδήποτε συνθήκη...

Θόδωρος Σούμας