(Γη από χρυσάφι)
της Inka Achté
(η κριτική της Ζωής- Μυρτώς Ρηγοπούλου)

Αν το θέμα κάνει το ντοκιμαντέρ, όπως λένε συχνά, τότε μάλλον μέλλει να κερδίσει την καρδιά του θεατή η ιστορία ενός πρώην παιδιού-πρόσφυγα, που μετά από 25 χρόνια παραμονής στη νέα πατρίδα του, αποφασίζει να μην πουλήσει την πατρογονική γη, αλλά να επιστρέψει για να τη δουλέψει, θέλοντας να βάλει το λιθαράκι του στο ν’ αλλάξει προς το καλύτερο η κατάσταση στην παλιά του χώρα. Και πόσο μάλλον, όταν στην παραπάνω περιγραφή έρχονται ως στοιχεία να προστεθούν η Φινλανδία, η Σομαλία, το αποσχισθέν κρατίδιο της Σομαλιλάνδης, εδάφη ξέχειλα από χρυσό, χαλκό, κοβάλτιο και άλλα πολύτιμα μέταλλα, φυλές σε αέναη διαμάχη μεταξύ τους, μια κινεζική μεταλλευτική εταιρεία που θέλει ν’ αγοράσει γη στο Κέρας της Αφρικής, μια Φινλανδή θετή μαμά που προσπαθεί να κρύψει τη στενοχώρια της κι ένας συμπαθέστατος μουσουλμάνος πρωταγωνιστής ονόματι Μουστάφε, καλοζωισμένος πλέον κάτοικος φινλανδικού προαστείου, με γυναίκα και τέσσερα μικρά παιδιά που ήδη έχουν αρχίσει να τσακώνονται για το αν πατρίδα τους είναι η Σομαλία ή η Φινλανδία.
Η Γη από χρυσάφι της Ίνκα Ακτέ είναι μια από εκείνες τις ευτυχείς περιπτώσεις ντοκιμαντέρ που όχι απλά δεν υπονομεύουν, αλλά αντίθετα αναδεικνύουν ακόμα περισσότερο το έξυπνα διαλεγμένο και πολύ πρωτότυπο θέμα τους μην παραβλέποντας καμία του διάσταση, αλλά αντίθετα αποτυπώνοντας το σ’ όλες του τις αποχρώσεις. Με ανθρωποκεντρική ματιά, ευαισθησία, και χιούμορ ανάλογο με την αισιοδοξία του πρωταγωνιστή, αλλά και με στιβαρή διάθεση εξίσου αντίστοιχη με τη δική του κι εστιάζοντας στα πρόσωπα, σε αποκαλυπτικές «μικρές» σκηνές-στιγμιότυπα και σε μικρές εξομολογήσεις και αναδρομές, η Ακτέ κατορθώνει να μας δείξει τι ακριβώς σημαίνει και πώς επηρεάζει καθένα από τα μέλη της οικογένειας του Μουστάφε (που εν τω μεταξύ αυξάνονται!), αυτή η αιώρηση ανάμεσα σε δύο ηπείρους και δύο πολιτισμούς με πολύ διαφορετικά κοινωνικοπολιτικά στοιχεία.
Η αίσθηση του ανήκειν, η αντίληψη της ταυτότητας, η έννοια της πατρίδας, τα ψυχικά τραύματα της προσφυγιάς, ο ρατσισμός του «πολιτισμένου», η πίστη του ανθρώπου σ’ ένα καλύτερο αύριο κι η ανάγκη να πραγματώσει το δυναμικό του είναι μερικά μόνο από τα θέματα που περνάνε από μπροστά μας στο ντοκιμαντέρ αυτό, που σίγουρα διαθέτει μια βαθιά υπαρξιακή χροιά έτσι όπως όλη αυτή η απόφαση επιστροφής του Μουστάφε στα χώματα των προγόνων του είναι και μια προσπάθεια να ορίσει εν τέλει ποιος είναι.
Και μπορεί να μην πρόκειται πολλοί πρώην πρόσφυγες να βρεθούν ποτέ σε παρόμοια θέση με το Μουστάφε από πλευράς συνθηκών, το βαθύτερο εσωτερικό δίλημμα, όμως, το οποίο με ανάλαφρη διάθεση πραγματεύεται κατ’ ουσία το ντοκιμαντέρ αυτό είναι ακριβώς στην καρδιά της εποχής μας.
Η ταινία, που ακολουθεί την πορεία του Μουστάφε και της οικογένειάς του για πάνω από δύο χρόνια, αποτυπώνει επίσης μια σειρά από εθνογραφικά και ηθογραφικά στοιχεία, τα οποία παρουσιάζει και αντιπαραβάλλει με απλότητα, αμεσότητα και σεβασμό και μ’ ένα μοντάζ που δεν κάνει αξιολογήσεις ή διδακτισμό κι αποδέχεται την οπτική του Μουστάφε, διανθίζοντάς την, όμως, μια στο τόσο με μικρές σκηνές-σχόλια για τις διαφορές της πραγματικότητας που αλλάζει.
Η δυνατότητα του Μουστάφε να μην χάνει την πίστη του και να μην αφήνει τις δυσκολίες να τον καταβάλλουν, αλλά και να αποδέχεται τις διαφορετικές πολιτισμικές πλευρές του εαυτού του, είναι αυτές που θα βοηθήσουν τον ίδιο και την οικογένειά του να βρουν εν τέλει τη θέση τους, μπολιάζοντας τη νέα πραγματικότητα με στοιχεία της παλιάς τους ζωής και πλουτίζοντας με τον τρόπο αυτό τους εαυτούς τους και τη νέα τους πατρίδα.
Το τέλος αυτό στο οποίο δύσκολα θα μπορούσε να ελπίσει ο θεατής, δεν θα γινόταν ποτέ εφικτό, ωστόσο, χωρίς τον αφανή ήρωα του ντοκιμαντέρ, που ελάχιστα εμφανίζεται στην οθόνη, την Φινλανδή δηλαδή θετή μαμά του Μουστάφε που του άνοιξε την καρδιά και το σπίτι της όταν ήταν μικρός, σώζοντάς τον απ’ τη θλίψη και την ψυχική ανυπαρξία και δίνοντας του με την πράξη της αυτή, σε συνδυασμό με τα λεγόμενα των προγόνων του, το αναγκαίο σημείο αναφοράς για να αναπτυχθεί και να πιστέψει σ’ ένα καλύτερο μέλλον.

* Η ταινία έχει κερδίσει Ειδική Μνεία  στο Εθνικό Διαγωνιστικό του DocPoint Helsinki IDF 2022