Φώτος Λαμπρινός: ένας κινηματογραφιστηές – θεματοφύλακας της ιστορικής μνήμης της Ελλάδας. Σημαντικός ερευνητής αρχειακού υλικού, αντικειμενικός, ανθρώπινος, χωρίς αφορισμούς και δημαγωγίες, στην πολυετή σκηνοθετική του πορεία έχει φωτίσει σπουδαία ιστορικά γεγονότα της χώρας, αμφιλεγόμενες προσωπικότητες που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο πολιτικό σκηνικό, αλλά και τις ζωές Ελλήνων και ξένων πρωτοπόρων δημιουργών, την ιστορία του κινηματογράφου, στιγμές από την καθημερινότητα απλών ανθρώπων.
Ο Φώτος Λαμπρινός σπούδασε κινηματογράφο στο Ινστιτούτο Κινηματογραφίας της Μόσχας (1965 – 1970) και παρακολούθησε το εργαστήρι του Μιχαήλ Ρομμ. Πρωτοεργάστηκε ως σκηνοθέτης στο κρατικό ραδιόφωνο, σκηνοθετώντας πολλά θεατρικά έργα κλασσικού ρεπερτορίου. Το 1958 ανέβασε για πρώτη φορά στην Ελλάδα έργο του Ιονέσκο, συγκεκριμένα Το μάθημα, με τη θεατρική ομάδα του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, ενώ από το 1961 και για δύο χρόνια εργάστηκε ως βοηθός σκηνοθέτης και σκηνοθέτης στο θίασο Δημήτρη Χόρν. Από το 1963 στράφηκε στον κινηματογράφο, ασχολούμενος, κατά κύριο λόγο, με το ντοκιμαντέρ. Οι ταινίες τεκμηρίωσης που δημιούργησε ο Φώτος Λαμπρινός στα σαράντα και πλεόν χρόνια αδιάλειπτης παρουσίας του, ξεπερνούν τις 25, ενώ στον τομέα των ταινιών μυθοπλασίας έδωσε, το 1987, δείγμα γραφής με το Δοξόμπους.

Πέρα από το πλούσιο κινηματογραφικό του έργο ο Φώτος Λαμπρινός είναι ένας από τους σπουδαιότερους ερευνητές αρχειακού υλικού στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι την περίοδο 1968-1969 ερεύνησε τα κινηματογραφικά αρχεία της πρώην ΕΣΣΔ αναζητώντας υλικό που να αφορά στην Ελλάδα. Από το 1971 και για δύο χρόνια συνεργάστηκε με τον Κώστα Γαβρά και τον ιστορικό Νίκο Σβορώνο ερευνώντας ενδελεχώς 22 κρατικά και ιδιωτικά κινηματογραφικά αρχεία της Ευρώπης και των ΗΠΑ, με στόχο την αναλυτική καταγραφή των στοιχείων που αφορούν στην Ελλάδα από το 1911 έως το 1971. Το φθινόπωρο του 1997 άρχισε να οργανώνει το πρώτο χρηστικό αρχείο παλαιών Επικαίρων στη χώρα μας (το οποίο λειτουργεί από τον Μάρτιου του 2000 στο πλαίσιο του Ιστορικού Αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών), ενώ το 2007-2008 συνεργάστηκε με το Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο για την τεκμηρίωση παλαιών κινηματογραφικών Επικαίρων αλλά και τη συγγραφή μίας “Ιστορίας των Ελληνικών Κινηματογραφικών Επικαίρων". Επιπλέον ο Φώτος Λαμπρινός έχει συνεισφέρει στην κρατική κινηματογραφική πολιτική, είτε ως ιδρυτικό μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών, είτε ως σύμβουλος ή υπεύθυνος αρκετών επιτροπών του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, της ΕΡΤ, του υπουργείου Πολιτισμού.
Ξεκινώντας από το πρώτο του ντοκιμαντέρ, 100 ώρες του Μάη (1964) και φτάνοντας στο Καπετάν Κεμάλ, ο σύντροφος (2008), ο Φώτος Λαμπρινός είναι ένας σκηνοθέτης πολιτικοποιημένος και ταυτόχρονα αντικειμενικός που φωτίζει πρόσωπα και γεγονότα που καθορισαν το πολιτικό σκηνικό της ταραγμένης Ελλάδας. Στις 100 ώρες του Μάη μεταφερόμαστε στο Μάη του 1963 και συγκεκριμένα σε νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης όπου βρίσκεται θανάσιμα τραυματισμένος ο βουλευτής της Αριστεράς Γρηγόρης Λαμπράκης, γεγονός που σηματοδοτεί την εξέγερση των Αθηναίων – με αφορμή την κηδεία του Γρηγόρη Λαμπράκη – εναντίον του παρακράτους που οργάνωσε το έγκλημα.

Ο Φώτος Λαμπρινός στην πλειονότητα των έργων του καταγράφει με προσήλωση τα στοιχεία που προκύπτουν από τα Επίκαιρα της εποχής. Στο Επισκεφθείτε την Ελλάδα (1969) ωστόσο, επιλέγει να κάνει ένα ειρωνικό σχόλιο που διακωμωδεί τραγικές στιγμές της πρόσφατης ιστορίας μας και συγκεκριμένα από την περίοδο της Δικτατορίας του Μεταξά (1936 – 1941) μέχρι τη Χούντα (1967 – 1974) με πρόσχημα την ελληνολατρεία όλων όσοι κατά καιρούς επισκέφθηκαν τη χώρα μας εκείνη την εποχή.
Στο Πανόραμα του Αιώνα (1ο επεισόδιο) (1984), όπου ξετυλίγεται η εικόνα της Ελλάδας και του κόσμου από το 1895 (χρονιά που ανακαλύφθηκε ο κινηματογράφος), μέχρι την 28η Οκτωβρίου 1940 (όταν η Ελλάδα μπήκε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο) επιστρέφει στην αποκλειστική και ασχολίαστη χρήση αρχειακού υλικού χρησιμοποιώντας κινηματογραφικά Επίκαιρα, φωτογραφίες, καρτ ποστάλ και άλλα τεκμήρια. Το Πανόραμα του Αιώνα αποτελείται από 32 ημίωρα επεισόδια.
Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου μέσα από τρεις διαφορετικές ιστορίες πολιτικών εξελίξεων είναι το περιεχόμενο της σπονδυλωτής ταινίας Ισχύς μου η αγάπη του φακού (2005), στην οποία χρησιμοποιεί ο Φώτος Λαμπρινός αποκλειστικά αρχειακό υλικό. Η πρώτη ιστορία με τίτλο Οι περιπέτειες της Δημοκρατίας σκιαγραφεί το πορτραίτο του Γεωργίου Κονδύλη, η δεύτερη ιστορία με τίτλο Η επιστροφή των αιωνίων αντιπάλων αφηγείται το θάνατο και τη μεταφορά της σορού του Ελευθερίου Βενιζέλου από το Παρίσι στα Χανιά και συγχρόνως τη μετακομιδή των οστών της βασιλικής οικογενείας από τη Φλωρεντία στο Τατόϊ, ενώ στην τρίτη ιστορία Αυτή τη στολή να την τιμήσεις παρουσιάζεται η ένστολη Ελλάδα στη διάρκεια της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου.
Οι κινηματογραφικές σπουδές του Φώτου Λαμπρινού στη Μόσχα, αλλά και η σημασία της πρώην ΕΣΣΔ στο παγκόσμιο πολιτικό, κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι οδηγούν τον σκηνοθέτη στη δημιουργία του ντοκιμαντέρ Η Ομορφιά θα σώσει τον κόσμο (1992) όπου καταγράφεται η πορεία του ρώσικου κράτους από τη στιγμή του εκχριστιανισμού του (9ος αιώνας) μέχρι τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991.
Ίσως το γνωστότερο ντοκιμαντέρ του Φώτου Λαμπρινου, τόσο λόγω της θεματικής του, όσο και της πορείας του στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη είναι ο Άρης Βελουχιώτης – Το δίλημμα (1981). Με κεντρικό πρόσωπο τη μορφή του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ Άρη Βελουχιώτη, η ταινία αφηγείται τον αγώνα του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ κατά τη γερμανική Κατοχή και παράλληλα τη μοναχική πορεία του Βελουχιώτη μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας και την παράδοση των όπλων (Φεβρουάριος 1945) μέχρι τον τραγικό θάνατό του, τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου. Η ταινία προβλήθηκε σε 36 αίθουσες σε όλη την Ελλάδα το 1981 κόβοντας 190.000 εισιτήρια, ενώ χρειάστηκαν περίπου 18 χρόνια μέχρι να μεταδοθεί για πρώτη φορά από την ΕΡΤ.
Το ντοκιμαντέρ Η μεγάλη ουτοπία (2017) έχει ως αφορμή τον ένα αιώνα από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Το μεγάλο όραμα που συνεπήρε εκατομμύρια ανθρώπους σ’ όλο τον πλανήτη, γέννησε μεγάλες ελπίδες, όνειρα, οράματα και μαζί εξεγέρσεις, πολέμους, καταστροφές, που σημάδεψαν ανεξίτηλα ολόκληρο τον εικοστό αιώνα. Έναν αιώνα που έζησε τη μεγαλύτερη ουτοπία που γέννησε ποτέ η ανθρωπότητα. Η ταινία αφηγείται την πρώτη κρίσιμη διαδρομή (1917-1934) αυτού του οράματος στη χώρα που γεννήθηκε, τη Σοβιετική Ένωση, ανατρέποντας πολλά από τα μέχρι σήμερα γνωστά στερεότυπα.

Στο πλαίσιο των πολιτικών προσωπογραφιών ο Φώτος Λαμπρινός στο ντοκιμαντέρ Καπετάν Κεμάλ, ο σύντροφος (2008), το οποίο φωτίζει τον Μιχρί Μπελλί, γνωστή πολιτική προσωπικότητα στην Τουρκία, ο οποίος μετά τον εληνοτουρκικό πόλεμο (1919 – 1922) υπήρξε ένθερμος εθνικιστής και φανατικός εχθρός των Ελλήνων, ενώ το 1947 αποφασίζει να μεταβεί παράνομα στα ελληνικά βουνά για να πολεμήσει στον ελληνικό εμφύλιο στο πλευρό των Ελλήνων ανταρτών!
Ο φακός του Λαμπρινού δεν εστιάζει μόνο σε γνωστές προσωπικότητες. Σκηνοθέτης με πολιτικό κριτήριο, αλλά και άνθρωπος με κοινωνικές ευαισθησίες και σεβασμό στο λόγο του συνανθρώπου, στο Μόσχα, Νοέμβριος 1990 καταγράφει το συγκλονιστικό μονόλογο μιας ώριμης γυναίκας, πρώην εργάτριας που είχε ένα ατύχημα στον τόπο εργασίας και από τότε δεν μπορεί ούτε να εργαστεί, ούτε να βρει το δίκιο της ως πολίτης του σοβιετικού καθεστώτος που έχει ίσα δικαιώματα με όλους. Η αφήγηση πραγματοποιείται στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας λίγο πριν από την 7η Νοεμβρίου του 1990, 73η επέτειο από τη Οκτωβριανή Επανάσταση. Η γυναίκα είναι σε πρώτο πλάνο, ενώ γύρω της ταλαιπωρημένοι ανθρώποι κάθε ηλικίας διαμαρτύρονται για τις σκληρές και άδικες συμπεριφορές του συστήματος απεναντί τους.
Τα ιστορικά γεγονότα και οι πολιτικές προσωπικότητες είναι για τον Φώτο Λαμπρινό μέρος της θεματολογίας των ντοκιμαντέρ του. Σημαντικές μορφές της τέχνης από την Ελλάδα και το εξωτερικό απασχόλησαν την κάμερα του. Αντιπροσωπευτικά δείγματα αυτών των επιλογών είναι οι δύο ταινίες που περιλαμβάνει το αφιέρωμα: Ο Πειραιάς του Γιάννη Τσαρούχη (1980) που σκιαγραφεί τα παιδικά χρόνια του ζωγράφου στο αρχοντικό της θείας του κοντά στο Πασαλιμάνι και Σεργκέϊ Παρατζάνωφ, ο εξόριστος (1990) στο οποίο ο σπουδαίος σοβιετικός σκηνοθέτης δέχθηκε, λίγους μήνες πριν πεθάνει και ενώ η κατάσταση της υγείας του δεν ήταν πλέον αναστρέψιμη, να μιλήσει μπροστά στην κάμερα του Φώτου Λαμπρινού για τη ζωή του, τις ταινίες του και τα τεκταινόμενα στην (τότε) ΕΣΣΔ εκείνη την εποχή (του Γκορμπατσώφ και της Περεστρόϊκα).
Μακριά από την πολιτική, κοντά στην μεγάλη του αγάπη την ίδια την τέχνη του σινεμά, ο Φώτος Λαμπρινός με το Γλέντι γενεθλίων ή... μια βουβή βαλκανική ιστορία (1995) ανασυνθέτει μέσω του μοντάζ την εικόνα του βαλκανικού κινηματογράφου την εποχή του βωβού (1900 – 1930) χρησιμοποιώντας και τα τρία είδη του σινεμά, δηλαδή τις ταινίες μυθοπλασίας, τα ντοκιμαντέρ (με κυρίαρχο υλικό τις ταινίες των αδελφών Μανάκια) και τα Επίκαιρα.

Φώτος Λαμπρινός: Μια συνέντευξη τύπου

Για τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει τα ιστορικά γεγονότα στις ταινίες του, για τον σύγχρονο ρόλο του ντοκιμαντέρ μίλησε ο σκηνοθέτης Φώτος Λαμπρινός σε συνέντευξη τύπου που πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 18 Μαρτίου 2009, στο πλαίσιο του 11ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Μιλώντας για τη χρήση των Επικαίρων στις ταινίες του, αλλά και για την προσέγγιση των ιστορικών θεμάτων, ο Φώτος Λαμπρινός τόνισε ότι δεν χρησιμοποιεί τα Επίκαιρα ως τεκμήριο: «Αυτό που βλέπει ο θεατής δεν είναι ένα βιβλίο καταγραφής της ιστορίας. Σκηνοθετώ τις σκηνές από Επίκαιρα ως υλικό δραματουργίας σε μια προσπάθεια να “χτυπήσω” τα στερεότυπα της ελληνικής ιστορίας και ιδεοληψίας, χρησιμοποιώντας ταυτόχρονα το χιούμορ και βέβαια την κινηματογραφική γλώσσα», εξήγησε ο δημιουργός.
Αμέσως μετά ο σκηνοθέτης αναφέρθηκε στην επιρροή που άσκησε πάνω του το πολιτικοποιημένο οικογενειακό του περιβάλλον τονίζοντας ότι ορισμένα ισχυρά βιώματα που έζησε αποτυπώνονται στις ταινίες του. Και συνέχισε, κάνοντας μια μικρή αναδρομή στην πορεία του, από τις σπουδές του στο Ινστιτούτο Κινηματογραφίας της Μόσχας δίπλα στον Μιχαήλ Ρομ, μέχρι τη γνωριμία του με τον Κώστα Γαβρά, όταν και άρχισε να ασχολείται με την έρευνα αρχειακού υλικού. «Ο Γαβράς πλήρωσε μια μεγάλη έρευνα που έκανα σε αρχεία από τα Επίκαιρα για 2,5 χρόνια, για μια ταινία που τελικά δεν έγινε. Αργότερα σκηνοθέτησα το Πανόραμα του Αιώνα, έφτιαξα το χρηστικό αρχείο από παλιά Επίκαιρα στο υπουργείο Εξωτερικών και τώρα συνεργάζομαι με το Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο για τη ψηφιοποίηση των παλιών αρχείων».
Για την αίσθηση του χιούμορ που χαρακτηρίζει το έργο του, ο Φώτος Λαμπρινός υπογράμμισε ότι ο σκοπός του είναι πάνω απ’ όλα να κάνει ταινίες που θα ενδιαφέρουν τους θεατές: «Γενικά πιστεύω ότι η ελληνική ιστορία είναι για γέλια, ίσως και για κλάματα. Θέλω να προσεγγίζω τα θέματα μου, όσο ειδικό ιστορικό βάρος κι αν έχουν, με χιούμορ και σαρκασμό για να ψυχαγωγήσω τον θεατή, να τον κάνω να γελάσει και να σκεφτεί».
Μιλώντας για την εξέλιξη του ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα ο Φώτος Λαμπρινός στάθηκε μεταξύ άλλων στην εποχή μετά τη δεκαετία του ’60, στον πρωτοπόρο Λέοντα Λοΐσιο, στις επιρροές από Βρετανούς κινηματογραφιστές, αλλά και στην εποχή μετά το 1974 κατά την οποία κυριάρχησαν τα τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ. «Σήμερα διακρίνουμε νέους κινηματογραφιστές που έχουν σπουδάσει σε αξιόλογες σχολές του εξωτερικού και θεωρώ ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο όπου “πλησιάζουμε τα δέντρα για να δρέψουμε καρπούς”», τόνισε ο Φ. Λαμπρινός.
Στην ταινία του Καπετάν Κεμάλ, ο σύντροφος, ο Φώτος Λαμπρινός σκιαγραφεί το πορτρέτο του Μιχρί Μπελί, ενός Τούρκου 92 ετών, ο οποίος πολέμησε στο πλευρό των ελλήνων ανταρτών στον ελληνικό εμφύλιο. Σχολιάζοντας την προσωπικότητα του Μπελί, ο ιστορικός σύμβουλος της ταινίας Καπετάν Κεμάλ, ο σύντροφος, Γιάννης Γιαννουλόπουλος, τονίσε μεταξύ άλλων: «Ο Μιχρί Μπελί είναι ο ίδιος ένα σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο. Όχι τόσο για τη δράση του και το ρόλο που έπαιξε στην εξέλιξη των γεγονότων, αλλά μέσα από την προσωπική του ιστορία καταλαβαίνουμε τη νοοτροπία και τα συναισθήματα των ανθρώπων της εποχής».

(πηγή δελτίο τύπου)

Επιλεγμένη Φιλμογραφία
1963-1964 100 ώρες τουMάη
1969 Επισκεφθείτε την Ελλάδα
1975 Ερμούπολις – 9ος αιώνας
1976-1977 Μουσικό Οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου (σειρά 8 ντοκ.)
1980 Ο Πειραιάς του ΓιάννηΤσαρούχη
1980 Μεσαιωνικά χωριά της Χίου
1981 Άρης Bελουχιώτης – Tο δίλημμα
1981-1987 Πανόραμα του Αιώνα (τηλεοπτ. σειρά 33 ντοκ.)
1984 Πανόραμα του Αιώνα 1ο επεισόδιο (1895- 1900)
1987 Δοξόμπους
1988 Πανεπιστήμιο Αθηνών – 50 χρόνια
1989 Ο αγώνας στη θάλασσα
1989 Η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα (TV)
1989 Αρχαία Ρόδος
1989-1990 Ένας Οκτώβρης 70 χρονών (τηλεοπτ. σειρά 5 ντοκ.)
Σεργκέϊ Παρατζάνωφ (μμ) (TV)
1991 Μόσχα – Νοέμβριος 1990. Επιστροφή στο μέλλον (τηλεοπτ. σειρά 5 μμ ντοκ)
1995 Γλέντι γενεθλίων...ή μία βουβή βαλκανική ιστορία
1995-1997 Αναζητώντας την Bερενίκη (τηλεοπτ. σειρά 3 ντοκ.)
2005 Ισχύς μου η αγάπη του φακού
2008 Καπετάν Κεμάλ, ο σύντροφος
2017 Η μεγάλη ουτοπία