Αφγανιστάν
Mohsen Makhmalbaf
Μτφρ.: Ζωή Σιάπαντα
Έκδοση: Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Εικόνες του 21ου Αιώνα, Μεταίχμιο.
ISBN: 960-375-330-0
Σελ. 120, 2002

Το βιβλίο μοιάζει να επικεντρώνεται στα πως και τα γιατί σχετικά με το Αφγανιστάν: η φυλετική συγκρότηση, η οικονομία του οπίου, η πολυγαμία, το ανάγλυφο και η μορφολογία του εδάφους, και τέλος το φαινόμενο των Ταλιμπάν. Καθώς ο συγγραφέας είναι Ιρανός, ένα σημαντικό τμήμα, αν και όχι τόσο μεγάλο σε έκταση, αφιερώνεται στα προβλήματα των Αφγανών προσφύγων στο Ιράν και στην αντιμετώπιση τους από τους Ιρανούς: εδώ οι αναλογίες με τους οικονομικούς μετανάστες στη Ελλάδα είναι κάτι παραπάνω από προφανείς (ο ξένος είναι παντού και πάντα ο επικίνδυνος Άλλος). Ωστόσο το ενδιαφέρον δεν κρύβεται στο προηγούμενα αλλά στην προσωπικότητα του συγγραφέα: ο Mohsen Makhmalbaf είναι ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες του ιρανικού κινηματογράφου.
Μ' ένα παρελθόν στην αντίσταση κατά του Σάχη (17 χρονών φυλακίστηκε για επίθεση σ' ένα αστυνομικό), ο σκηνοθέτης ανήκει στο πιο προοδευτικά και μαχητικά τμήματα της ιρανικής κοινωνίας, αυτά που συγκρούονται με τις συντηρητικές επιταγές του ιερατείου. Υπεύθυνος για την κινηματογραφική εκπαίδευση της γυναίκας του Marziyeh Meshkini (Τη ημέρα που έγινα γυναίκα, βραβείο σκηνοθεσίας Θεσσαλονίκη 2000) και της κόρης του Samira (Το Μήλο, ειδική μνεία Θεσσαλονίκη 1998 & Μαυροπίνακες, βραβείο επιτροπής Κάννες 2000) ο Makhmalbaf εκτός από μέντορας, παραγωγός ταινιών και μαχητικός υποστηρικτής του εκσυγχρονισμού στην χώρα του, είναι και ένας σκηνοθέτης με ιδιαίτερα πολύμορφο και πολυποίκιλο έργο: οι ταινίες του εκτείνονται από τον νεορεαλισμό (Ο Ποδηλάτης, 1988) έως τις πιο ποιητικές εκδοχές της πραγματικότητας (Η Σιωπή, 1997).
Είναι την ταινία του με τίτλο Κανταχάρ (2001) που θα συναντήσουμε στις σελίδες του βιβλίου. Εδώ ο σκηνοθέτης περιγράφει τρόπο πλάγιο το πλαίσιο των ιδεών και των αντιλήψεων μέσα στο οποίο κινήθηκε για να δημιουργήσει αυτή την ταινία (την οποία την σκηνοθέτησε πολύ πριν τα γνωστά γεγονότα). Ιδιόμορφες σημειώσεις για την παραγωγή (production notes) λοιπόν όπου συναντάμε εξ' αντανακλάσεως τόσο τα πρόσωπα και τις καταστάσεις της ταινίας όσο και τις προσωπικές εντυπώσεις, αυτές που τροφοδότησαν την δημιουργικότητα του σκηνοθέτη. Είναι ακριβώς αυτές οι προσωπικές εντυπώσεις, που παρεισφρύοντας μέσα σ' ένα κείμενο ανάλυσης της κοινωνικής και πολιτικής κατάστασης, το μετατρέπουν σε μία ζωντανή μαρτυρία, χρωματίζοντάς το με το συναισθηματικό βλέμμα του συγγραφέα.
Όμως η αληθινή αξία της έκδοσης δεν κρύβεται ούτε στην σχέση της με την ταινία, ούτε στο αναλυτικό πνεύμα που την χαρακτηρίζει. Πίσω από τις λέξεις αυτού του βιβλίου σχηματίζεται ανάγλυφη η προσωπικότητα ενός σκηνοθέτη- δημιουργού ο οποίος είναι ανοικτός στην πραγματικότητα που τον περιβάλλει. Όπως μας υποδεικνύει το παράρτημα του βιβλίου -η αλληλογραφία του σχετικά με το πρόβλημα των Αφγανών προσφύγων στο Ιράν- ο Mohsen Makhmalbaf ανήκει σε μία κατηγορία δημιουργών που πλέον σπανίζουν στον δυτικό κόσμο. Σύμφωνα με την αντίληψη που τον διακατέχει η δράση ενός δημιουργού δεν περιορίζεται μόνο στο να διαμορφώσει -μέσω της σκηνοθεσίας ή της συγγραφής- μία πραγματικότητα, για να την εκθέσει στην συνέχεια στις σελίδες ενός βιβλίου ή στις εικόνες μιας ταινίας. Παράλληλα και ταυτόχρονα η δράση του εκτείνεται και πέρα των κινηματογραφικών πλατώ, με στόχο να αλλάξει την πραγματικότητα που τον περιβάλλει, να εξαλείψει την αδικία, να κάνει την ζωή αυτών των ανθρώπων- που "χρησιμοποιεί" ως πρώτη ύλη - καλύτερη.
Ο δημιουργός λοιπόν όχι ως ένας έγκλειστος στον δικό του σύμπαν διανοούμενος, αλλά και ως ένα πρόσωπο που υπάρχει και δρα μέσα στην κοινωνία. Είναι προφανές ότι στην βάση αυτής της αντίληψης του Mohsen Makhmalbaf βρίσκεται ένα σύστημα αξίων που στο κέντρο έχει τον άνθρωπο. Ως απόρροια λοιπόν των προηγουμένων η παρέμβαση του αυτή εστιάζει στο παιδί και την μόρφωση: αυτή εξάλλου είναι και η μήτρα από την οποία γεννήθηκε ο σύγχρονος ιρανικός κινηματογράφος.

Δημήτρης Μπάμπας

(δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Καθημερινή)