ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΗ
Ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος για 40 χρόνια δέσποζε στο τοπίο του ελληνικού κινηματογράφου. Επιβλητική μορφή κινηματογραφιστή -από τους τελευταίους μεγάλους που είχαν επιλέξει να αυτοπροσδιορίζονται ως δημιουργοί- αναδείχθηκε και ωρίμασε μέσα από το κίνημα του ύστατου μοντερνισμού του ευρύτερου ευρωπαϊκού κινηματογράφου.
Μαζί με τον κριτικό Βασίλη Ραφαηλίδη ο Αγγελόπουλος ήταν κεντρική προσωπικότητα της ίδρυσης του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου.
Η απόπειρα των οπαδών του ΝΕΚ να παραγκωνίσουν ή να παρακάμψουν το παλαιό εμπορικό σινεμά (Φίνος κ.λπ.) στην Ελλάδα στέφθηκε με επιτυχία. Η επικράτηση του ΝΕΚ, όμως, καθορίστηκε και από την (καθυστερημένη) διείσδυση της τηλεόρασης και άλλων μορφών μαζικής διασκέδασης στην Ελλάδα και τη φθίνουσα πορεία του εμπορικού κινηματογράφου.
Ο συνδυασμός σάρωσε τελικά την παλιά μαζική προσέλευση στις αίθουσες. Αυτή την ήττα την είχε διακρίνει από νωρίς ο Αγγελόπουλος, εξ ου και η εμμονή του να οχυρώσει ό,τι είχε μείνει από το όραμα ενός μεγάλου σινεμά πίσω από τις καλά αμπαρωμένες πύλες του κινηματογράφου της τέχνης.
Κι αν είναι να το κάνεις, ας το κάνεις σωστά.
Το έργο του Αγγελόπουλου ήταν ό,τι πιο ακραία αντίθετο στην έννοια ενός συμβατικού κινηματογραφικού λόγου.
Από τη φαρέτρα του εξόρισε το μοντάζ ως τρόπο παραγωγής έννοιας και δραματικής αντίθεσης.
Βασίστηκε έως το τέλος της δημιουργίας του στα μεγάλα σε διάρκεια πλάνα.
Με αυστηρότατη, εξαντλητική χορογραφία και λεπτομερή μακινιστική κίνηση, ζωγράφιζε τους επικούς πίνακες του παραγκωνισμένου έως τότε βαλκανικού τοπίου.
Χαρακτηριστικές φωτογραφίες από τα γυρίσματά του τον έδειχναν καθιστό και ανυψωμένο πάνω από το έδαφος με γερανό κινηματογραφικό δίπλα σε κλασικές κάμερες 35mm: Τα επιβλητικά εργαλεία του σοβαρού κινηματογράφου.
Η πρώτη περίοδος δουλειάς του Αγγελόπουλου συνέπεσε χρονικά με τα τελευταία χρόνια της χούντας και έπειτα με τη σχεδόν ασταμάτητη άνοδο της κεντροαριστεράς λαίλαπας στην Ελλάδα.
Η εποχή αναζητούσε μπασταρδεμένες μαρξιστικές εξηγήσεις και αναλύσεις. Η αριστερά ζητούσε τη δική της αποκατάσταση. Νέες γενιές ζητούσαν μια άλλη εξιστόρηση της πρόσφατης νεο-ελληνικής εμφύλιας εμπειρίας. Και το ΝΕΚ ζητούσε το δικό του σινεμά.
Οι μεγάλες και εν γένει πετυχημένες αφηγήσεις του Αγγελόπουλου εκείνη την εποχή -μετά το ορφανό ντεμπούτο της Αναπαράστασης- ασχολήθηκαν με μια απεικόνιση/ερμηνεία της νεο-ελληνικής ιστορίας του 20ού αιώνα: Μέρες του '36, Ο Θίασος, Οι Κυνηγοί, Μεγαλέξανδρος, Ταξίδι στα Κύθηρα.
Μεγάλοι ιστορικοί κύκλοι που τύλιγαν στα δίχτυα τους τους απλούς πρωταγωνιστές και ηττημένους.
Αλλά δεν ήταν ποτέ χαρακτήρες οι πρωταγωνιστές.
Ήταν σύμβολα και φιγούρες, δουλεμένα στη σκέψη και την εμμονή του ίδιου του δημιουργού. Τα αντικείμενα της Ιστορίας και της δικής του αφήγησης.
Ποτέ συνειδητά δρώντα υποκείμενα.
Και αντικείμενα που είχαν συνθλιβεί από το βάρος της Ιστορίας.
Αυτό που χαρακτηρίζει όχι μόνο αυτές τις ταινίες, αλλά το σύνολο της δουλειάς του Αγγελόπουλου είναι η πικρία της ιστορικής/προσωπικής μνήμης.
Έπειτα από μια μικρή παρένθεση με τον Μελισσοκόμο, επιστρέφει και πάλι στις μεγάλες ιστορικές αφηγήσεις. Οι καιροί προσφέρονται απλόχερα με τη μεγάλη κατάρρευση του ανατολικού σταλινικού μπλοκ. Τοπίο στην Ομίχλη, Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού, Το Βλέμμα του Οδυσσέα, Μια Αιωνιότητα και Μια Μέρα...
Μεγάλοι κύκλοι Ιστορίας και πάλι. Μνήμη, επιστροφή, αναζήτηση, απεικόνιση, εξερεύνηση στις άγνωστες για δεκαετίες χώρες της χερσονήσου. Οι πρωταγωνιστές των ταινιών του ψάχνουν και πάλι την απώλεια της πίστης, της νιότης, της μνήμης. Ταξίδια στα εξαθλιωμένα έγκατα του μετα-σταλινικού τοπίου. Ταξίδια μνήμης στην αποδεκατισμένη ελληνική διασπορά. Ταξιδια που διακόπτονται από αόρατα σύνορα. Το ταξίδι προς τη ζητιανιά και την ένδεια των καινούργιων νεαρών περιηγητών της μεγάλης κατάρρευσης.
Ο τρίτος κύκλος δουλειάς, η τριλογία Το Λειβάδι που δακρύζει, Η Σκόνη του Χρόνου, Η Άλλη Θάλασσα - μπορεί τώρα να μείνει ανολοκλήρωτος.
Πολλοί έχουν επισημάνει ότι το (προ πολλού ανακοινωμένο) τέλος της μεταπολίτευσης ήρθε επιτέλους, αλλά με βάρβαρο και ανελέητο τρόπο.
Η κατά μέτωπο σύγκρουση μιας χρεωκοπημένης και οκνηρής ανατολίτικης κοινωνίας με την ανελέητη πραγματικότητα του δυτικού χρόνου: Πικρή ειρωνεία ότι κάποιος που απεικόνιζε ενδελεχώς μεγάλους κύκλους τελεολογικής έννοιας και αλήθειας συνάντησε τον θάνατο σε μια ασήμαντη τυχαία στιγμή.
Μήπως όλα τελικά δεν έχουν καμία έννοια;
Ο θάνατος του Θόδωρου Αγγελόπουλου είναι μια σκληρή και άδικη έκφανση του γενικότερου χάους που μας αιχμαλωτίζει αυτή την εποχή.
Ένα είναι σίγουρο.
Πολύ λίγους θα θρηνήσουμε από αυτή την εποχή.
Ο Θόδωρος, παρά την αρνητική του συνδρομή στις κρατικές και συνδικαλιστικές επιτροπές του κινηματογράφου (και του ευρύτερου πολιτιστικού κρατικού μηχανισμού), άφησε μια προσωπική, ταγμένη και αγνή παρακαταθήκη.
Μπορώ να πω πως από τα πιο αγνά πράγματα που βγήκαν από όλη αυτή την μεταπολιτευτική λαίλαπα ήταν η δουλειά του Αγγελόπουλου.
Η Αυγή Ημερομηνία δημοσίευσης: 29/01/2012
