του Josef von Sternberg
Ιδιόμορφο, αλλά τελικά επιτυχημένο, «πείραμα» του σπουδαίου von Sternberg με τον ίδιο, πλην της σκηνοθεσίας, στη διεύθυνση φωτογραφίας και στο σενάριο. Tούτο το σαγηνευτικά κρυστάλλινο στην όψη και, κατά τον ίδιο, καλύτερό του έργο βασίζεται στα απομνημονεύματα του Michiro Maruyana. Αφηγηματικά, ο von Sternberg καταφεύγει σε δικό του, επίσης, σπικάζ και ελάχιστες φορές στους διαλόγους του τσούρμου Ιαπώνων στρατιωτών που έχουν ναυαγήσει σε μια νησίδα μήκους 3 χιλιομέτρων και πλάτους μόλις ενός μεταξύ Ιαπωνίας και Νέας Γουϊνέας.
Στο κατάφυτο περιβάλλον (γυρισμένο εξ ολοκλήρου στα στούντιο του Kyoto) της ζούγκλας βρίσκουν καταφύγιο οι αποκαμωμένοι στρατιώτες μαζί με τον επικεφαλής αξιωματικό τους. Η μοναδική παρουσία στον νησί είναι ενός ζευγαριού, του Kusakabe και της «βασίλισσας των μελισσών», Keiko. Σύντομα η ανδρική ομήγυρη θα συνειδητοποιήσει την απομόνωσή της και θα σχετικοποιήσει την αυστηρότητα της στρατιωτικής ιεραρχίας, κάμπτοντας ηθικές άμυνες απέναντι στα ένστικτα μέχρι την τελική «ανταρσία» εναντίον του καπετάνιου.
Ο von Sternberg φιλμάρει την γυμνόστηθη Keiko (αισθησιακή η Akemi Negishi) με λυρισμό, ακόμα και ολόγυμνη στον ωκεανό, δημιουργώντας μια ωραία αντιπαραβολή με την ημιάγρια κατάσταση στην οποία ολισθαίνουν διαρκώς οι αποκαρδιωμένοι στρατιώτες. Τα βρεγμένα από σάλιο πόθου βλέμματα των στρατιωτών συγκεντρώνεται στην υποταγμένη Keiko που με ένα απλό τίναγμα του ποδιού της στο λουτρό «καρφώνεται» στο νου των στρατιωτών. Η δε ισχύς των στρατιωτών (πχ το περίστροφο) θα μετατραπεί από τον von Sternberg σε εξαιρετικά τολμηρή φαλλική συνεκδοχή κατάκτησης και σεξουαλικής, αυτή τη φορά, υποταγής της Keiko.
Στο χρονικό της πολυετούς αποκοπής των στρατιωτών από την πατρίδα τους, ο vonSternberg παρεμβάλλει συγκινητικά πλάνα αρχείου επιστροφής στρατιωτών στην Ιαπωνία, την στιγμή όπου μεγάφωνα από ένα διερχόμενο αμερικανικό θωρηκτό διαλαλούν την συνθηκολόγηση.
Σαν τα χρυσόψαρα του ενυδρείου στους αρχικούς τίτλους, οι στρατιώτες περιβάλλονται από τον λουσμένο από τις χρυσαφιές ηλιαχτίδες ωκεανό και τον αναπαράγουν στα λιμνάζοντα από τις τροπικές βροχές νερά με τα ομοιώματα-καρυδότσουφλα της δυνητικής διαφυγής τους να καταστρέφονται δίχως έλεος από την καταιγίδα. Το ειδυλλιακό τοπίο θα μετατραπεί σχεδόν σε κατάσταση homo hominis lupus και η ιστορική αλήθεια –που τεκμηριώνεται μέσα από την αυθεντική πηγή στην οποία βασίζεται ο von Sternberg– υποχωρεί δίνοντας τη θέση της στα ανδρικά ένστικτα κυριαρχίας.
Ο σε κατάσταση τρέλας καπετάνιος είναι ο μόνος που δεν εγκαταλείπει το «σκάφος». Παραμένει στο νησί αρνούμενος να επιστρέψει σε μια ατιμασμένη χώρα (ωραιότατη εδώ η στρέβλωση της αντιπαραβολής της «ακέραιας» προσωπικότητας σε έναν αφιλόξενο τόπο με την «μολυσμένη» κατ’ εκείνον πατρίδα) ενώ οι υπόλοιποι παραδίδονται στους Αμερικανούς με ιδιαίτερη ικανοποίηση. Η επιστροφή των επιζώντων που οφείλεται στη λυτρωτική φιγούρα της Keiko φιλμάρεται από τον vonSternberg σε backprojection στο αεροδρόμιο και, με σκοτεινές τις φιγούρες του τιμητικού αγήματος, αφήνει, σαν σε μπρεχτιανή τεχνική, τους στρατιώτες να κατευθυνθούν σιωπηλά προς την κάμερα, ενώ στο σπικάζ τονίζεται ιδιαίτερα ο διυποκειμενικός ορίζοντας σχέσεων (γονείς, παιδιά, φίλοι, γείτονες) προς τον οποίο βαδίζουν για να επανενταχθούν, ενώ, όπως είπαμε, η ονειρική απόχρωση της σκηνής αφορά την ανάμνησή τους (νεκρών και ζωντανών) από την σιωπηλή Keiko.
Θαυμάσια φωτογραφημένο στην εξαίρετα φιλοτεχνημένη τεχνητή ζούγκλα, το προτελευταίο έργο του von Sternberg καταγράφει με αισθησιακό και ιδιαίτερα οξυδερκή τρόπο τα βασικά ένστικτα, σε αφαίρεση από την κοινωνική τους διαμεσολάβηση και μετουσίωση.
Σπύρος Γάγγας
Ana-ta-han (Josef von Sternberg, 1953)
