(Μεθυσμένα Άλογα)
του Bahman Ghobadi

Η ταινία Μεθυσμένα Άλογα/  A time for drunken horses είναι μια μικρή ιρανική ταινία. Είναι μικρή τόσο ως προς τα μεγέθη παραγωγής -γυρίστηκε με ελάχιστα χρήματα και την συμβολή της οικογένειας του σκηνοθέτη- όσο και ως προς τις αξίες παραγωγής -κανένας γνωστός πρωταγωνιστής, κανένα ειδικό ή άλλο εφέ. Προβλήθηκε στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και την ώρα που γράφεται αυτό το κείμενο, διανύει την τρίτη εβδομάδα προβολής της, στις αίθουσες της Αθήνας. Αυτό ήδη συνιστά μια επιτυχία -η πρώτη ταινία ενός άγνωστου σκηνοθέτη επιβιώνει ανταγωνιζόμενη τα χολιγουντιανά μεγαθήρια- και ένα πολύ καλό λόγο για να ασχοληθεί κάποιος μ' αυτήν.
Τι βλέπει όμως ένας Έλληνας θεατής σ' αυτήν την ιρανική ταινία;
Τι συνιστά την γοητεία της;
Αυτή η ταινία έρχεται από πολύ μακριά (και δεν εννοούμε την χώρα καταγωγής της, το Ιράν). Βρίσκεται κάτω από την επιρροή ενός κινηματογραφικού ρεύματος που συντάραξε τον κινηματογράφο πριν 60 χρόνια. Αναφερόμαστε στον ιταλικό νεορεαλισμό και την παράδοση που δημιουργήθηκε από τις ταινίες του.
Ο όρος "ιταλικός νεορεαλισμός" χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια ομάδα ταινιών που δημιουργήθηκαν στην Ιταλία την περίοδο αμέσως μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι ταινίες αυτές, διέθεταν κάποια κοινά χαρακτηριστικά τόσο στην μορφή όσο και στο θέμα -πέρα από το προφανές, ότι δηλαδή απεικόνιζαν τις σκληρές μεταπολεμικές συνθήκες της Ιταλίας. Γυριζόταν σε πραγματικούς χώρους (και όχι στα στούντιο), είχαν ερασιτέχνες (ή με ελάχιστη εμπειρία) ηθοποιούς και τέλος ο τρόπος αφήγησης αντιστρατευόταν την αντίληψη "παραμυθιού" που προωθούσε ο κλασικός χολιγουντιανός κινηματογράφος. Ταινίες όπως ο Κλέφτης Ποδηλάτων, Ρώμη Ανοχύρωτη Πόλη, Πάιζα, Sciuscia, Ουμπέρτο Ντ., σκηνοθέτες όπως οι Ρομπέρτο Ροσελίνι, Βιτόριο Ντε Σίκα και σεναριογράφος Τσέζαρε Ζαβατίνι ορίζουν τον χώρο του ιταλικού νεορεαλισμού. Το κίνημα αυτό έσβησε στις αρχές της δεκαετίας του 50 όταν ο ιταλικός εμπορικός κινηματογράφος άρχισε πάλι να ορθοποδεί.
Πίσω του άφησε μερικά από τα αριστουργήματα του παγκόσμιου σινεμά.
Κυρίως όμως άφησε μια διαφορετική αντίληψη για τον κινηματογράφο.
Στην εποχή του (αλλά και για χρόνια αργότερα), ο ιταλικός νεορεαλισμός συνιστούσε το εναλλακτικό μοντέλο κινηματογράφου, απέναντι στο χολιγουντιανό: Ένα σινεμά ανήσυχο (χωρίς κλισέ), πλούσιο σε συναισθήματα, ανοικτό σ΄ όλους (όχι μόνο για διανοούμενους), που δεν πρότεινε στον θεατή μια ψευδή πραγματικότητα (όπως έκανε το Χόλιγουντ), αλλά αντίθετα οικοδομούσε όλη την γοητεία του πάνω στην αλήθεια και την πραγματικότητα.
Τα Μεθυσμένα Άλογα παρουσιάζουν ως ταινία τα χαρακτηριστικά αυτού του κινήματος. Διαδραματίζονται σε πραγματικού χώρους (στα βουνά του Ιρανικού Κουρδιστάν), οι ηθοποιοί είναι όλοι ερασιτέχνες (οι κεντρικοί χαρακτήρες είναι μια ομάδα παιδιών) και τέλος η ιστορία που η ταινία αφηγείται δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τα χολιγουντιανά παραμύθια και το χάπι εντ (η αφήγηση επικεντρώνεται στον αγώνα επιβίωσης που διεξάγουν τα παιδιά). Οι θεατές λοιπόν που βλέπουν την ταινία αντιλαμβάνονται ότι βρίσκονται σ' ένα κόσμο αληθινό, ότι τα διαδραματιζόμενα στην οθόνη είναι ένα μέρος της πραγματικότητας του κόσμου: αισθάνονται τον κόσμο της ταινίας ως οικείο και γνώριμο.
Κάποιος μπορεί να αντιτείνει ότι η ταινία για ένα Έλληνα θεατή είναι τόσο απόμακρή όσο και μια χολιγουντιανή ταινία (Τι σχέση έχει η ζωή στην Αθήνα με την ζωή στα βουνά του Κουρδιστάν). Η αξία της ταινίας δεν έγκειται στην πιστή αναπαραγωγή της πραγματικότητας, ούτε φυσικά στην ταύτιση του θεατή με τους μικρούς πρωταγωνιστές. Η αληθινή συγκίνηση που αισθάνεται ο θεατής προκύπτει από το γεγονός ότι εδώ δεν έχουμε κάνουμε με μια ψευδή και εικονική πραγματικότητα, αλλά με την αλήθεια της πραγματικής ζωής.
Ζώντας όλο και περισσότερο σ' ένα εικονικό τοπίο -που κατασκευάζεται από τις εικόνες της τηλεόρασης, το life style τύπο και τα ειδικά εφέ του Χόλιγουντ- έχουμε χάσει την αληθινή ζωή. Αυτό λοιπόν που παρουσιάζει η ταινία είναι η ζωή χωρίς ωραιοποιήσεις, χωρίς μακιγιάζ, χωρίς ψιμύθια. Είναι η ζωή, όπως αληθινά είναι.
Και αυτό, για ένα δυτικό θεατή, είναι ένα πραγματικό σοκ.
Ο θεατής λοιπόν αισθάνεται οικεία και γνώριμα -όχι φυσικά τα επεισόδια της αφήγησης ή τον χώρο-, αλλά τα συναισθήματα που η ταινία παρουσιάζει. Αυτά αναγνωρίζει ως αληθινά: Την αγωνία των παιδιών για επιβίωση, τους δεσμούς αλληλεγγύης που τα συνδέουν, την αδελγική αγάπη.
Και όπως όλοι ξέρουμε τα συναισθήματα είναι η κοινή γλώσσα όλου του κόσμου.
Είναι λοιπόν η θέρμη των συναισθημάτων που κατακλύζει την οθόνη, που ξεχειλίζει από τις εικόνες, που αγκαλιάζει τον θεατή. Και είναι αυτή θέρμη των συναισθημάτων που δημιουργεί την παράξενη αίσθηση οικειότητας στον θεατή: Ο συναισθηματικός κόσμος της ταινίας είναι ο δικός μας κόσμος…

Δημήτρης Μπάμπας

Zamani barayi masti asbha / A time for drunken horses (ε.τ. Μεθυσμένα Άλογα) (2000)
Σκηνοθεσία: Bahman Ghobadi
Σενάριο: Bahman Ghobadi
Φωτογραφία: Saed Nikzat
Παίζουν: Ayoub Ahmadi, Rojin Younessi, Amaneh Ekhtiar-dini, Madi Ekhtiar-dini, Kolsolum Ekhtiar-dini, Karim Ekhtiar-dini
Διάρκεια: 80'