(Σαράγιεβο, σ’ αγαπώ)
της Jasmila Zbanic
(οι δηλώσεις της σκηνοθέτιδας)

ΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ
Είναι μια ταινία βασισμένη στο συναίσθημα – στο δικό μου συναίσθημα – που γεννήθηκε όταν διάβασα για τους βιασμούς στη Βοσνία, αλλά και στα συναισθήματα των ανθρώπων που κουβαλούν μέσα τους τέτοιες βίαιες καταστάσεις. Για μένα, το συναίσθημα είναι πολύ βασικό σε μια ταινία. Δεν έχουμε ανάγκη από ταινίες που δεν προσθέτουν κάτι στα συναισθήματά μας, που δεν γεννούν συναισθήματα, που δεν πηγάζουν από συναισθήματα. Έχουμε ανάγκη από κάτι που μας αφορά άμεσα, έχουμε ανάγκη από ταινίες που δημιουργούνται με πάθος εξαιτίας του πάθους μας για κάτι. Έχουμε ανάγκη από ταινίες που αλλάζουν τη ζωή μας.

ΟΙ ΒΙΑΣΜΟΙ
Το αρχικό συναίσθημα που ένιωσα όταν διάβασα για τα γεγονότα των βιασμών στη Βοσνία διατρέχει όλη την ταινία, αλλά και ολόκληρη τη διαδικασία παραγωγής της. Και επειδή ήταν ένα συναίσθημα που ακόμη και σήμερα, μετά την ολοκλήρωση της ταινίας, δυσκολεύομαι να περιγράψω, με οδήγησε σε πολλαπλά προσχέδια του σεναρίου μου, σε μια επίπονη διαδικασία. Γι’ αυτό το λόγο, κιόλας, το σενάριο γράφτηκε με πολλά πισωγυρίσματα. Υπήρχαν πολλές στιγμές που δεν ήθελα να το κάνω, αισθανόμουν συχνά ότι χρειαζόμουν κι άλλο χρόνο για να μπορέσω ν’ αποστασιοποιηθώ από τα γεγονότα, αλλά και χρόνο για να ωριμάσει η ιδέα μέσα μου.
Ειδικά στην περίπτωση των βιασμών στη Βοσνία, το οποίο επιπλέον ήταν ένα παλιό γεγονός που δεν απασχολούσε πλέον την επικαιρότητα, αυτό που τράβηξε το ενδιαφέρον μου ήταν πώς ένα συναισθηματικό και ψυχολογικό τραύμα υποβόσκει και πώς εκδηλώνεται μεταγενέστερα.

Η ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ
(Η εμπειρία της μητρότητας ) Ήταν μια τελείως νέα εμπειρία για μένα που μ’ έκανε να δω τον κόσμο με άλλα μάτια, κι έτσι αποφάσισα ν’ αφηγηθώ αυτή την ιστορία από τη σκοπιά της μητέρας. Σ’ αυτή την απόφαση συνηγόρησε και το γεγονός ότι η δραματική ιστορία προέκυψε εξαιτίας του κόσμου της μητέρας και όχι του κόσμου της νέας γενιάς, της κόρης της.

ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ
Το πρώτο προσχέδιο σεναρίου ήταν σαν έρευνα στους βιασμούς γυναικών στη Βοσνία και ήταν γεμάτο από την προσωπική οργή μου. Μια φράση της Βιρτζίνια Γουλφ με βοήθησε να καταλάβω ότι πρέπει ν’ απαλλαγώ απ’ την οργή μου για να μπορέσω να γράψω. Ήταν μια εμπειρία που μου έμαθε πολλά και για το ίδιο το σενάριο και για τον εαυτό μου. Μερικές φορές ένιωθα πολύ μόνη όταν δούλευα το σενάριο της ταινίας μου και σκεφτόμουν ότι ίσως η παρουσία κάποιου σύμβουλου θα με διευκόλυνε. Τελικά συνειδητοποίησα ότι αυτές οι δυσκολίες ήταν μέρος της όλης διαδικασίας. Αυτή ακριβώς είναι η διαδικασία της συγγραφής ενός σεναρίου.
Προσπάθησα πολύ να μείνω πιστή σε όσα διδάχτηκα για τη συγγραφή σεναρίου και το έκανα με μεγάλη επιμέλεια. Κι αυτό γιατί ήταν η πρώτη μου ταινία, δεν είχα ανάγκη να εφεύρω κάτι νέο, είχα ανάγκη να χρησιμοποιήσω γνωστά και παραδεκτά οχήματα για να εκφράσω αυτό που είχα στο νου μου.

ΤΑ ΓΥΡΙΣΜΑΤΑ
Όταν έφτασε η στιγμή να κάνουμε τα γυρίσματα για το τέλος της ταινίας συνειδητοποίησα ότι δεν ήξερα πώς. Στη διάρκεια των γυρισμάτων ένιωθα ότι κάθε σκηνή ήταν σωστή, όλες εκτός από το τέλος. Αναγκάστηκα να πάρω 4 μέρες άδεια, στη διάρκεια των οποίων είδα και ξαναείδα όλο το υλικό που είχαμε γυρίσει μέχρι τότε. Και τελικά βρήκα το πώς θα γυρίσω την τελευταία σκηνή. Το ηθικό δίδαγμα είναι ότι πρέπει να είσαι ανοιχτός και ευέλικτος τόσο κατά τη συγγραφή του σεναρίου όσο και στη διάρκεια των γυρισμάτων, ώστε να μπορέσεις ν’ αντεπεξέλθεις στις αναποδιές που προκύπτουν.

(δηλώσεις στο masterclass που διοργανώθηκε κατά την διάρκεια του 47ου Φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης)