(σχόλιο για την ταινία Manhattan Murder Mystery του Woody Allen)

Η ταινία Manhattan Murder Mystery του Γούντυ Άλλεν/ Woody Allen αποτελεί μια τυπική δημιουργία του, αφού μέσα της εμπεριέχει τις δύο πιο σταθερές και δημιουργικές παραμέτρους του φιλμικού του έργου: την κινηματογραφοφιλία ως μια τυπική σκηνοθετική εμμονή πάνω στη φόρμα (και όχι μόνο) και το ζεύγος ως κεντρικό σχήμα στη δραματική πλοκή, αλλά και κέντρο της προβληματικής του σκηνοθέτη.
Ακολουθώντας τα ίχνη της πορείας του θα βρούμε τις δύο παραμέτρους ενταγμένες συνήθως σε πλαίσια μύθων με έντονα είτε τα δραματικά χαρακτηριστικά, είτε -πολύ συχνότερα- τα κωμικά. Σε ορισμένες θα συναντήσουμε είτε τη σαφή υπεροχή της μίας παραμέτρου -κυρίως τον προβληματισμό πάνω στο ζευγάρι- με τη δεύτερη σε λανθάνουσα μορφή, είτε θα βρούμε και τις δύο σε ισορροπία και σε συμπληρωματική σχέση (στις πιο πετυχημένες ταινίες του σκηνοθέτη).
Η κινηματογραφοφιλία, μπορούμε να σημειώσουμε ότι δεν εκφράζεται μόνο με τις συνήθεις αναφορές σε αγαπημένες ταινίες, αλλά ορισμένες φορές ορίζει και το πλαίσιο για την ανάπτυξη της αφήγησης (Shadows and Fog, Zelig). Την πιο συχνή αλλά και πιο ακραία εκδοχή της κινηματογραφοφιλίας, όμως, θα συναντήσουμε στην αντιγραφή σκηνοθετικών τρόπων. Μια απαραίτητη μεταφορά εικόνων και βλεμμάτων από αγαπημένους σκηνοθέτες, καθώς είναι απόλυτη η απουσία καθαρής σκηνοθετικής ταυτότητας (στο επίπεδο της μορφής) στο έργο του. Όμως είναι ο απροκάλυπτος «χαμαιλεοντισμός» του Γούντυ Άλλεν που του επιτρέπει να αντιγράφει, αλλά και να υποτάσσει στον προβληματισμό του τρόπους γραφής που συναντήσαμε για πρώτη φορά στον Μπέργκμαν, στον Κασσαβέτη, στον γερμανικό εξπρεσιονισμό, στα ντοκιμαντέρ του βουβού, ακόμα και στις κλασσικές ταινίες του Χόλιγουντ.
Στην ταινία Manhattan Murder Mystery θα αναγνωρίσουμε συνέχεια, όσον αφορά την επιλογή του τρόπου γραφής- αφού φαίνεται ότι η επιρροή του Κασσαβέτη (αρκετά καθαρή στη προηγούμενη ταινία) και των σκηνοθετικών τρόπων του -κάμερα στο χέρι, πολύ κοντά στα πρόσωπα κ.λπ.- είναι παραπάνω από έντονη. Στο επίπεδο του μύθου θα βρεθούμε αντιμέτωποι με μία ιστορία που σαν χώρο καταγωγής της έχει το φιλμ νουάρ. "Η κυρία της Σαγκάης"/ The Lady from Shanghai, "Διπλή ταυτότητα"/ Double Indemnity και "Σιωπηλός μάρτυρας"/ Rear Window: είναι το φιλμικό παρελθόν που δίνει στοιχεία και χαρακτήρες στον μύθο. Από τον «Σιωπηλός μάρτυρας» ο σκηνοθέτης κρατά την παραβίαση της ιδιωτικής ζωής, αλλά και το ανήσυχο μέλος του ζεύγους -εδώ η γυναίκα- που δυσφορεί μέσα στη συμβατικότητα και μονοτονία της συζυγικής ζωής. Αυτήν ακριβώς την έλλειψη εντάσεων και συγκινήσεων θα την αναζητήσει στην παραβίαση της προσωπικής ζωής των άλλων. Από τις δύο άλλες ταινίες, θα αντλήσει στοιχεία για τη σκοτεινή πλευρά της συζυγικής ζωής, για την εξαπάτηση και για το ψεύδος, για τις μη ελεγχόμενες εντάσεις της.
Εξαπάτηση και ψεύδος είναι δύο στοιχεία που χαρακτηρίζουν -όχι το βασικό ζευγάρι των κεντρικών χαρακτήρων- αλλά το ζευγάρι των ηλικιωμένων γειτόνων. Ένα ζευγάρι το οποίο οι κεντρικοί ήρωες αντιλαμβάνονται ως μια προβολή της πορείας τους στο μέλλον. Τα δύο ζευγάρια μέσα στο μύθο δημιουργούν μια ιδιόμορφη αντίθεση, η οποία κυρίως οφείλεται στην εικόνα που προσλαμβάνει ο θεατής για καθένα από αυτά. Το ένα ζευγάρι (Woody Allen- Diane Keaton) σχεδιάζεται με έντονους ρεαλιστικούς τόνους, αφού χρησιμοποιείται ως ο χώρος έκθεσης της προβληματικής του σκηνοθέτη για το ζεύγος. Το άλλο ζεύγος, σχεδιάζεται με έντονα τα μη ρεαλιστικά στοιχεία, αφού κατάγεται από τη μυθολογία του κινηματογράφου, ορίζεται από την κινηματογραφοφιλία: μια ζωντανή κινηματογραφική παρουσία μέσα στην καθημερινότητα του πρώτου ζεύγους, ή αλλιώς ο άλλος πόλος μιας διαλεκτικής αντίθεσης.
Το ανήσυχο θηλυκό, το εφησυχασμένο αρσενικό, οι πειρασμοί που διασταυρώνονται με την πορεία μιας σχέσης, οι ευκαιρίες που χάθηκαν, αλλά και αυτές -που παρόλο το πέρασμα του χρόνου- εξακολουθούν να φαντάζουν ιδιαίτερα ελκυστικές, η αναζήτηση της αλήθειας ως απόρροια μιας προσωπικής αγωνίας: όλα τα προηγούμενα βρίσκονται μέσα σε μία ιστορία, που διασταυρώνει τις παραμέτρους που αναπτύχθηκαν παραπάνω, μαζί με το σαρκασμό του δημιουργού του για τους ήρωες του. Ένα σαρκασμό πάντα θετικό απέναντι στα πρόσωπα του μύθου και ο οποίος σαν βάση του έχει τον ίδιο το αυτοσαρκασμό του σκηνοθέτη.
Η τελευταία επισήμανση ανήκει δικαιωματικά στη γοητευτική παρουσία της Νταϊάν Κήτον/ Diane Keaton. Η επιστροφή της επαναφέρει στον θεατή μνήμες και εικόνες από την πιο γόνιμη περίοδο του σκηνοθέτη, από ταινίες όπως το "Μανχάταν"/ Manhattan ή ο "Νευρικός εραστής"/ Annie Hall, που σχεδίασαν την εικόνα ενός σκηνοθέτη ευαίσθητου στα προβλήματα σχέσεων. Η παρουσία της Νταϊάν Κήτον δηλώνει και την αντίστοιχη προσήλωση του σκηνοθέτη σε θεματικές, προβληματισμούς και τρόπους έκφρασης οικείους και προσφιλείς.

Δημήτρης Μπάμπας