(σχόλιο για την ταινία A Perfect World του Clint Eastwood)

Στο σύγχρονο χολιγουντιανό τοπίο, οι χαρακτήρες που συναντάμε στις ταινίες, βρίσκονται παγιδευμένοι μέσα στα στερεότυπα μιας μανιχαϊστικής ηθικής. Έχοντας ένα παρελθόν εξαιρετικά ενδιαφέρον- κυρίως μέσα από τα φιλμ νουάρ της δεκαετίας του 40 ή 50- όπου οι ήρωες κινούνται πέρα από τα όρια, στο μεταίχμιο μιας προσωπικής ηθικής και μιας συλλογικής, σήμερα στο κυρίως ρεύμα του σύγχρονου χολιγουντιανού σινεμά, οι ήρωες πεισματικά προσδιορίζονται τόσο από το μονοδιάστατο (καλοί-κακοί), όσο και από το επιφανειακό και το εξωφιλμικό -η εικόνα τους ως σταρ, καθορίζει και την υπόσταση του χαρακτήρα.
Με αυτή την τυποποίηση ο Κλίντ Ήστγουντ/ Clint Eastwood ήταν πάντα ξένος: ότι προκύπτει σαν γενική παρατήρηση μέσα από το συνολικό του έργο είναι πρόσωπα που είτε οργανώνουν την προσωπικότητα τους γύρω από ηθικές αντιθέσεις, συγκρούσεις, διφορούμενα (Bird- Unforgiven), είτε η προσωπική τους ηθική ορίζεται ως το αντίθετο της κρατούσας (Επιθεωρητής Κάλλαχαν/ Harry Callahan). Τα δύο προηγούμενα στοιχεία -δηλαδή η διάσταση προσωπικής και κρατούσας ηθικής, αλλά και το στήσιμο ενός χαρακτήρα μέσα από το αντιφατικό και τη σύγκρουση-, θα τα βρούμε στην ταινία του Perfect World/ Ένας τέλειος κόσμος ως δεσπόζουσες παραμέτρους στην προσωπικότητα του Μπουτς Χέηνς/ "Butch" Haynes (Κέβιν Κόστνερ/ Kevin Costner).

Δύο πρόσωπα, κάτι κοινό
Η αφήγηση της ταινίας οργανώνεται με κέντρο το δυναμικό δίπολο που συγκροτούν ο Μπουτς Χέηνς και ο Φίλιπ, ένας νεαρός μάρτυρας του Ιεχωβά. Δίπολο που λειτουργεί τόσο αντιθετικά, -καθώς είναι οι συγκρούσεις στο εσωτερικό του δίπολου που θα σχεδιάσουν το πορτραίτο του Μπουτς Χέηνς-, όσο κυρίως συμπληρωματικά, αφού αποτελούν έναν ενιαίο χαρακτήρα ο οποίος, κατά τη διάρκεια της αφήγησης, διανύει μια διαδρομή. Ότι τους προσδιορίζει είναι η στέρηση: για μεν τον Χέηνς της ελευθερίας (φυλακή), για δε το παιδί της ίδιας του της ηλικίας (λόγω του αυστηρού τυπικού της θρησκείας).
Πέρα όμως από την στέρηση υπάρχει ο κεντρικός θεματικός πυρήνας του χολιγουντιανού σινεμά: η οικογένεια και οι περιπλοκές που απορρέουν από αυτήν. Η στέρηση λοιπόν προκύπτει λόγω της απουσίας του πατέρα: αυτό είναι που συνδέει τους δύο χαρακτήρες. Μια απουσία πραγματική -ο πατέρας του παιδιού έχει εγκαταλείψει την οικογένεια του, ενώ ο πατέρας του Χέηνς βρίσκεται χαμένος κάπου στην Αλάσκα-, αλλά κυρίως συμβολική: είναι η απουσία της προστασίας, που παρέχει η πατρική παρουσία. Απουσία που οδηγεί στη διαταραχή της συναισθηματικής ισορροπίας των ηρώων, και καταλήγει αναπόφευκτα είτε στην αναζήτηση του, είτε στην αναπλήρωση -αντικατάσταση του.

Διχασμοί και αποκλίσεις
Για την αναπλήρωση της πατρικής παρουσίας όμως θα πρέπει να πληρωθεί ένα τίμημα. Αυτό είναι ένας εσωτερικός διχασμός για τους δύο ήρωες, αλλά και μια απόκλιση-εκτροπή από το κανονικό. Διχασμός -που για μεν το παιδί καταλήγει ανάμεσα σε αυτό που η ηλικία απαιτεί -την αθωότητα- και σε αυτό που η αναγκαιότητα της πραγματικότητας επιβάλλει -τη βία ως μέσο προστασίας άμυνας απέναντι στην επιθετικότητα του ξένου. Απόκλιση από το κανονικό η οποία για τον Χέηνς έχει ως συνέπεια τη δημιουργία μιας προσωπικής ηθικής -στην οποία η βία αποκαθαίρετε από τις όποιες ηθικές συνέπειες- και στην αναπόφευκτη εξορία στον "εκτός νόμου" κοινωνικό χώρο. Παράλληλα όμως οδηγεί και σε μια συγκρουσιακή στάση απέναντι στην κοινωνία και την ηθική της. Τα προηγούμενα στοιχεία θα τα βρούμε εξαιρετικά καθαρά τόσο στον Μπούτς Χέηνς, όσο κυρίως στο πρόσωπο του παιδιού (1). Η σκηνοθεσία επικεντρώνει με ένταση το βλέμμα της σ’ αυτό κυρίως λόγω της παρουσίας του ως καταλύτη για την ανέλιξη του χαρακτήρα του Χέηνς, αλλά και γιατί οδηγεί την αφηγηματική γραμμή στην κορύφωσή της.

Αναζητώντας τον Τέλειο Κόσμο
Η περιπλάνηση-καταδίωξη μπορεί να ορίζεται αρχικά ως μια τυπική χιμαιρική πορεία αναζήτησης του Πατέρα -τόπος κατάληξης είναι η Αλάσκα όπου βρίσκεται ο πατέρας του Χέηνς- και της προστασίας που προσφέρει η παρουσία του. Καταλήγει όμως στην λύση του δράματος, όπου το μοιραίο (και το αναπόφευκτο) ενορχηστρώνουν την τελική σκηνή. Συναντάμε στο τέλος, εκτός από τα προηγούμενα, μια εσωτερική έκρηξη του κεντρικού χαρακτήρα, κάτι που έχει σαν αποτέλεσμα την έκθεση των ενδογενών συγκρούσεων του προσώπου και την οριστική του έξοδο σε ένα τόπο παραμυθίας, έναν Τέλειο Κόσμο. Τόπο παραμυθίας που αναζήτησε μάλλον μάταια στις διαδρομές του Τέξας, αφού είναι τελικά ο θάνατος που τον περιμένει στο τέρμα.

Η μεταβίβαση
Αξίζει να εστιάσουμε την προσοχή μας σε δύο σκηνές, που μεταφέρουν όλο τον πλούτο των σημασιών, με τις οποίες ο σκηνοθέτης σχεδιάζει του δύο κεντρικούς χαρακτήρες. Η πρώτη είναι τοποθετημένη στην αρχή της ταινίας: οι δύο δραπέτες εισβάλλουν στο σπίτι του νεαρού ήρωα και ο πρώτος κακοποιεί την μητέρα και το παιδί. Ο Μπουτς Χέηνς, αφού υπερασπιστεί την οικογένεια (2), οπλίζει το παιδί με το πιστόλι και το καλεί να πυροβολήσει (προκαλώντας ερωτηματικά στον θεατή). Τα ερωτηματικά που τίθενται σχετικά με την σημασία της χειρονομίας θα απαντηθούν στην σκηνή της αγροικίας. Εκεί συναντάμε μία μετάθεση των ρόλων: είναι τώρα ο Μπουτς Χέηνς που θα απειλήσει την οικογένεια. Επαναλαμβάνεται έτσι μια σκηνή που ο θεατής δεν έχει δει αλλά που για τον ήρωα βιώθηκε τραυματικά και έντονα, από τη θέση του θύματος. Ο θεατής τίθεται στον πυρήνα μιας συναισθηματικής σύγκρουσης, αφού προηγούμενα έχει δει με βλέμμα θετικό τη μέχρι τότε πορεία του ήρωα. Η συνέχεια είναι πιστεύουμε εξίσου ενδιαφέρουσα: καθώς ο Χέηνς έχει ως κίνητρο την προστασία του μικρού μαύρου από τη βιαιότητα του παππού του -να λειτουργήσει δηλαδή ως Τιμωρός Άγγελος (υπογραμμίζοντας όλη την αντιφατικότητα που κρύβεται μέσα στη βία, αφού τα κίνητρα είναι "ευγενικά" και το αποτέλεσμα κάθε άλλο)- είναι ο μικρός Φίλιπ που προβαίνει σε αυτό που δεν έκανε στην αρχική σκηνή. Οδηγεί το δράμα στην κάθαρση και προσφέρει τη λύτρωση, διαπράττοντας μια συμβολική πατροκτονία και κερδίζοντας ταυτόχρονα αυτό που ο Χέηνς διεκδικούσε: την ελευθερία. Αποκτά όμως την ίδια στιγμή, το στίγμα της αμαρτίας καθώς μέσα από την πράξη του φόνου μεταβιβάζεται σε αυτόν, όλη η ουσία του προσώπου του Χέηνς (μια αντίστοιχη σκηνή οδήγησε τον νεαρό Χέηνς στην φυλακή). Εδώ οι δύο χαρακτήρες έχουν ολοκληρώσει ένα πλήρη κύκλο μεταβίβασης αισθημάτων, ηθικής, αξιών...

Δημήτρης Μπάμπας

Σημειώσεις

(1) Το παιδί αισθάνεται διαφορετικό (λόγω θρησκείας) και ακολουθεί τον Χέηνς στην περιπλάνηση ελπίζοντας να βιώσει μια ένταξη στο κανονικό, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα σε αυτόν μια πατρική παρουσία προστασίας. Περνώντας όμως ταυτόχρονα και σε ένα πρώιμο στάδιο κοινωνικής περιθωριοποίησης (η σκηνή με τις πωλήτριες στο κατάστημα αλλά και η σκηνή στο αγρόκτημα με τα δώρα). Για τον διχασμό και τη σύγκρουση ανάμεσα στην αθωότητα και στη βία, χαρακτηριστική είναι η σκηνή του πυροβολισμού του νεαρού Φίλιπ.

(2) Μεταφέροντας στον θεατή τις πρώτες αμφιβολίες σχετικά με τον χαρακτήρα του. Ήδη δημιουργημένες από την παρουσία του Κέβιν Κόστνερ στον ρόλο.