(ανδρικά πρόσωπα και μισογυνισμός)

"Νομίζω ότι είσαι μια άπληστη, διπρόσωπη σκύλα και δεν υπάρχει λόγος για να σε εμπιστευτώ.
Θέλω όμως να το κάνω."
Από τους διάλογους της ταινίας Kill Me Again, του John Dahl

Συνεχιστής μιας μεγάλης παράδοσης, αυτής του film noir, ο John Dahl είναι ένας σκηνοθέτης που υπομένει καρτερικά την εξορία του στα ράφια των βίντεο-κλαμπ και στις μικρές ώρες των τηλεοπτικών σταθμών. Οι τρεις ταινίες του -Kill Me Again (1989), Red Rock West (1993), Last Seduction (1994)- είτε δεν προβλήθηκαν στις κινηματογραφικές οθόνες, είτε αγνοήθηκαν από το κοινό. Αυτό το γεγονός -ότι δηλαδή οι ταινίες του μένουν στο περιθώριο-, τον συνδέει με τον παρελθόν του είδους που υπηρετεί, αφού η συντριπτική πλειοψηφία των φιλμ-νουάρ είναι b-movies [δηλαδή ταινίες διαφόρων κινηματογραφικών ειδών (όπως γουέστερν, φιλμ νουάρ, τρόμου) χωρίς γνωστούς ηθοποιούς και σκηνοθέτες, τις οποίες το Χόλιγουντ παρήγαγε για να καλύψει τις ανάγκες του δικτύου αιθουσών του]. Ο τρόπος που οι τρεις ταινίες του John Dahl έγιναν διαθέσιμες στους θεατές μάς προτρέπει να αναγνωρίσουμε τις συγγένειες με το ιστορικό παρελθόν του noir και τις επιρροές που έχει δεχθεί απ' αυτό.
Εκφραστής αυτού που ονομάζεται, μάλλον σχηματικά, Νέο-noir, ο John Dahl διαχειρίζεται τα στερεότυπα και τις συμβάσεις του είδους, χωρίς να αμφισβητεί, χωρίς να αισθάνεται την ανάγκη να ανατρέψει. Δεν το ενδιαφέρει το εσωτερικό βάθος του είδους -κάτι που είναι το κέντρο βάρους στο έργο ευρωπαίων σκηνοθετών όπως ο Ζαν Πιερ Μελβίλ- αδιαφορεί για την ανανέωση του. Η πρόταση του προς τον θεατή είναι ακριβώς αυτά τα στερεότυπα του είδους, γνωστά και οικεία στον θεατή από το παρελθόν: ουσιαστικά οι ταινίες του υποστηρίζουν, ανανεώνουν και επιβεβαιώνουν την σχέση αγάπης και λατρείας του θεατή με το είδος του φιλμ-νουάρ.
Αρνούμενος ως τόπο της μυθοπλασίας, την Δυτική Ακτή (Λος Άντζελες, Χόλιγουντ, χώρους που συναντάμε στο κλασικό noir) επιλέγει ανώνυμες επαρχιακές πόλεις (Nevada, Wyoming, Beston NY). Χώρους που χαρακτηρίζονται από την ανωνυμία, την αταραξία, την ραθυμία, την νωχελικότητα, την κρυφή ζωή των κατοίκων τους: είναι η παρουσία του ξένου (ή της ξένης) που εκτρέπει τον τόπο από την καθημερινότητα, που οδηγεί τα πρόσωπα στα όρια. Καθώς απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά στις κοινωνικές συντεταγμένες του τόπου, ο χώρος γίνεται ένας ερμητικά κλειστός κόσμος, μία παγίδα που απειλεί την ατομικότητα του ήρωα. Αποτελεί ο χώρος, ένα σκηνικό για τα πρόσωπα και τον μύθο της noir δραματουργίας, που όμως καθορίζει δυναμικά την ανέλιξη του μύθου. Σε μια συγκεκριμένη φάση της αφήγηση ο τόπος θα καταστεί αβίωτος για τα πρόσωπα της ταινίας. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και το μότο σε μια διαφημιστική αφίσα της ταινίας Red Rock West: "Δεν είναι μια συνηθισμένη πόλη. Είναι η κόλαση"
Σ' αυτούς τους χώρους τα πρόσωπα κινούνται υπο την επιρροή δύο στοιχείων: του σεξ και του χρήματος. Αγωνίζονται απεγνωσμένα και πολλές φορές μάταια να αποκτήσουν τόσο την σεξουαλική ικανοποίηση, όσο και το χρήμα. Αυτά τα δύο στοιχεία είναι δύο μοτίβα που συνδέουν το έργο του John Dahl με την παράδοση του είδους του νουάρ. Στις κλασικές ασπρόμαυρες ταινίες οι συχνά απαθείς άνδρες βγαίνουν απο την λήθαργό τους μόνο όταν ερωτεύονται με πάθος μια γυναίκα ή όταν αναζητούν το χρήμα: και τα δύο είναι εισιτήρια εξόδου απο την ανία και την πλήξη που τους δυναστεύει.
Εστιάζοντας σ' ένα από τα χαρακτηριστικά του Φιλμ-Νουάρ, τον μισογυνισμό του, ο John Dahl καθορίζει ταυτόχρονα και το βασικό ζεύγος των χαρακτήρων: Όλες οι μυθοπλασίες του, έχουν στο κέντρο τους το ζεύγος Άνδρας -Γυναίκα. Ένα δίπολο προσώπων, στον οποίο ο αδύνατος πόλος -πάντα ο άνδρας- βρίσκεται παγιδευμένος στα δίκτυα της γυναικείας σαγήνης: Οι άνδρες, στο κόσμο του John Dahl, παρασύρονται στην δίνη του ερωτικού τους πάθους, αδυνατώντας να διαχειριστούν την ερωτική τους επιθυμία. Αντίθετα με τα γυναικεία πρόσωπα που μοιάζουν να έχουν πλήρη συνείδηση της σεξουαλικότητας τους, αλλά και της σαγήνης που ασκούν. Είναι η παρουσία τους, για τον άνδρα, μια πρόκληση (πρόσκληση) για μια άλλη ζωή, μια έξοδο από το τέλμα και την στασιμότητα μιας κενής καθημερινότητας, όπως αυτή επιβάλλεται από τον χώρο και τον τόπο.
Παγιδεύοντας το αρσενικό στα δίκτυα της θηλυκότητας τους, οι γυναίκες του John Dahl, δεν συνεχίζουν απλώς την παράδοση του noir, αλλά την ίδια στιγμή αντανακλούν τον αμοραλισμό, τον κυνισμό και την αντίληψη για τον έρωτα της σύγχρονης εποχής (και αυτό είναι εξαιρετικά φανερό στο Last Seduction). Το έδαφος που ασκείται η γυναικεία εξουσία έχει προετοιμαστεί από την ανδρική αδυναμία: έχοντας βιώσει ένα τραυματικό παρελθόν, τα ανδρικά πρόσωπα κατατρύχονται από ένα αδιέξοδο μαζοχισμό, αφού υπομένουν βασανιστικά τα προσωπικά τους φαντάσματα, αφού αποζητούν την γαλήνη μέσα στην κόλαση.
Κεντρικά πρόσωπα στην τραγωδία, οι άνδρες, θα αντικρίσουν αργά ή γρήγορα την αλήθεια: Οι προσδοκίες τους θα καταρρεύσουν, οι ψευδαισθήσεις τους θα διαλυθούν, ο έρωτας είναι μια αυταπάτη: εδώ βρίσκεται και η κορύφωση της δραματουργίας. Το τέλος είναι αδιάφορο: νικητές ή ηττημένοι, ζωντανοί ή νεκροί, οι άνδρες στις ταινίες του John Dahl, έχουν διανύσει την διαδρομή τους, έχουν ανα-γνωρίσει τις αδυναμίες τους, έχουν προβεί σε ομολογίες ψυχής.

Δημήτρης Μπάμπας