doc1.jpg

Στον κυκεώνα μιας οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, αναπόφευκτο είναι η 13η διοργάνωση του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ να αντανακλά τη διάχυτη ατμόσφαιρα της εποχής. Το εισαγωγικό κείμενο του Δημήτρη Εϊπίδη σημειώνει ότι η εποχή χαρακτηρίζεται από μια «ταχύρυθμη, ανεξέλεγκτη πληροφορία, όπου η δίψα για γνώση είναι αντίστοιχα ακόρεστη». Και συνεχίζει «Η επιθυμία του ανθρώπου να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του αντί να σβήνει, καθώς συσσωρεύονται όλο και περισσότερα δεδομένα για το περιβάλλον του, ολοένα φουντώνει και εντείνεται». Απέναντι σ’ αυτήν την κατάσταση το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ μέσα από τις επιλογές του επιχειρεί να απαντήσει στα αιτήματα των καιρών: προτείνει το ντοκιμαντέρ ως μια πηγή πληροφόρησης, ένα εργαλείο για την κατανόηση του κόσμου.
Αναμφισβήτητα μια ανορθόδοξη (και γι’ αυτό ενδιαφέρουσα) απάντηση στα προηγούμενα υπήρξε το κεντρικό αφιέρωμα στον Sergei Loznitsa –το πιο σημαντικό στην σύντομη ιστορία του φεστιβάλ. Έχοντας περάσει πλέον στο χώρο της μυθοπλασίας (My Joy), ο Ουκρανός δημιουργός στο παρελθόν επί μακρόν ασκήθηκε (και όχι μόνο) στο χώρο του ντοκιμαντέρ. Ωστόσο το έργο του μοιάζει να αμφισβητεί την κυρίαρχη τάση αυτού του φεστιβάλ –οι ταινίες τεκμηρίωσης ως ένα μέσο πληροφόρησης. Τα ντοκιμαντέρ του Sergei Loznitsa –σταθερά ανθρωποκεντρικά- προσπερνούν τα εξωτερικά τοπία για να εισέλθουν στις επικράτειες της εσωτερικής ζωής. Ο θεατής εγκαταλείπει τη θέση ενός απόμακρου παρατηρητή της εξωτερικής ζωής και γίνεται θεατής της εσωτερικής, συμμέτοχος στο μύχιο τοπίο των σκέψεων και των συναισθημάτων. Το ανθρώπινο τοπίο κινηματογραφεί και η Τσέχα Helena Trestikova: τα ντοκιμαντέρ της επιχειρούν να χαρτογραφήσουν ανθρώπινες διαδρομές, καθώς τοποθετούν τα κεντρικά πρόσωπα των ταινιών (και μαζί τους το θεατή) αντιμέτωπα με τα τραύματα και τα σημεία του χρόνου. Πορτραίτα χαρακτήρων θα βρούμε και στο αφιέρωμα στην ελληνίδα Κυριακή Μάλαμα: εδώ τα πρόσωπα είτε στιγματίζονται ως Άλλοι, είτε ζουν στο μεταίχμιο της ιστορίας -και είναι αυτή τους η εμπειρία που τους στιγματίζει ανεξίτηλα.
Παρεμβατικό όπως πάντα στην αντίληψη του, το Φεστιβάλ ανέδειξε ως κεντρικό ζήτημα την ανατροπή των προκαταλήψεων μέσα από το κεντρικό αφιέρωμα με τίτλο «Έτσι είμαι» με ταινίες γύρω από τη νοητική στέρηση, τον αυτισμό και τις αναπτυξιακές δυσλειτουργίες. Το έτερο θεματικό αφιέρωμα εστίασε στη Μέση Ανατολή και σε ταινίες που όχι μόνο καταγράφουν τις θύελλες στο πολιτικό πεδίο, αλλά εστιάζουν και στις κοινωνικές δυσμορφίες ή τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες.
Το κυρίως μέρος του Φεστιβάλ συγκροτήθηκε από τα συνήθη θεματικά τμήματα. Στο Όψεις του κόσμου σχετικά με την ανθρώπινη εμπειρία, βρίσκουμε την Napoli Napoli Napoli του Abel Ferrara, σχετικά με πρόσωπα που ζουν μια σκληρή και βίαιη ζωή στην ομώνυμη πόλη. Στο τμήμα Μικρές αφηγήσεις, όπου ο προσωπικός λόγος βρίσκεται στο προσκήνιο, ήταν ενταγμένο το Genpin της Naomi Kawase, σχετικά με μια αντισυμβατική προσέγγιση στον τοκετό αλλά και το Πρώτη Ύλη του Χρήστου Καρακέπελη, για τους desperados ρακοσυλλέκτες στο εσωτερικό μιας ευημερούσας (;) κοινωνίας. Στο Καταγραφή της Μνήμης, όπου η αναπόληση και ο αναστοχασμός συνιστούν τις προϋποθέσεις, ήταν ενταγμένα το My Perestroika (Robin Herrman) για το πώς οι δραματικές ιστορικές αλλαγές στιγματίζουν τις προσωπικές ζωές, αλλά και το The Oath (Laura Poitras) πορτρέτο ενός προσώπου που έζησε από κοντά έναν μυθικό ήρωα του Κακού.
Στο Πορτρέτα: Ανθρώπινες Διαδρομές, η ταινία The Autobiography of Nicolae Ceausescu (Adrei Urija) ανασυνθέτει τη πορεία μιας ζωής -από την άνοδο μέχρι την πτώση-, μέσα από την δημόσια και απολύτως ελεγχόμενη εικόνα της εξουσίας. Ενώ στο ίδιο τμήμα το El Sicario, Room 164 (Gianfranco Rosi) ο προσωπικός λόγος ενός επαγγελματία δολοφόνου επιβάλλεται πάνω στην εικόνα και στο θεατή. Στα ίδιο τμήμα θα μπορούσε να είχε ενταχθεί και το Ethos Process Part II (Σπύρος Αμοιρόπουλος) ένα γυναικείο πορτρέτο για την απελευθερωτική (;) δύναμη του θεάτρου (συμμετείχε στο Doc Market). Τα ενταγμένα στο Κοινωνία και Περιβάλλον ντοκιμαντέρ διερευνούσαν τις διαταραγμένες και περίπλοκές σχέσεις ανθρώπου- φύσης, ενώ γι’ αυτά στο τμήμα Ανθρώπινα Δικαιώματα η εστίαση ήταν στην παραβίαση, την έλλειψη ή την απουσία.
Συμπληρωματικό των προηγούμενων το τμήμα Ιστορίες της Αφρικής χαρτογράφησε, πάντα μέσα από το βλέμμα ενός δυτικού, μια ήπειρο σε κατάρρευση και αποσύνθεση, επικεντρωμένο κυρίως στους απόηχους των πολέμων. Ενώ το Ελληνικό Πανόραμα παρουσίασε μια σειρά τηλεοπτικών πορτρέτων για πρόσωπα του σύγχρονου (Τσαγκάρη, Κούτρας) και όχι μόνο (Παπατάκης) ελληνικού κινηματογράφου, τοπογραφίες της πόλης (Φυλές της Αθήνας) αλλά και μια πνευματώδης και ανήσυχη απεικόνιση της ελληνικής δυσμορφίας, πιο συγκεκριμένα της κινηματογραφικής παιδείας (Champions: Μια αστεία ιστορία, Γαβριήλ Τζάφκας).
Το πρόγραμμα του Φεστιβάλ συμπληρώνονταν από αφιερωμένα στη μουσική και από προσανατολισμένα στα παιδιά ντοκιμαντέρ.

Δημήτρης Μπάμπας