"Δεν πρέπει να συγκρινόμαστε με τους κανονικούς ανθρώπους. Eίμαστε καλλιτέχνες"
O Joker (Jack Nicholson) στο Batman

Εχοντας διασχίσει την έρημο των Χολλυγουντιανών στούντιο, ο Tim Burton βρίσκεται σήμερα σε μια σπάνια θέση για αμερικάνο σκηνοθέτη: διαθέτει ένα ισχυρό, πρωτογενές και αυθεντικό σκηνοθετικό ύφος. Ύφος που υπηρετεί, όχι προβλέψιμες αισθητικές επιλογές των στούντιο, αλλά ένα πρωτότυπο προσωπικό όραμα στον πυρήνα του όποιου βρίσκεται η φαντασία. Οι έμμονες ιδέες του εκτίθενται πάντα με καθαρότητα και επιμονή στο σκηνοθετικό του έργου: Pee-Wee's Big Adventure (1985), Beetlejuice (1988), Batman (1989), Edward Scissorhands (1990), Batman Returns (1992), Ed Wood (1994), Mars Attacks (1996), Sleepy Hollow (1999), Planet of the Apes (2001), Big Fish (2003), Tim Burton's Corpse Bride (2005).
Οι κινηματογραφικές του σπουδές στο animation και η μικρής διάρκειας θητεία του στα Στούντιο Ντισνεϋ, προσδιορίζουν ως ένα βαθμό την αισθητική καταγωγή του σκηνοθέτη: τον αλλόκοτο κόσμο των cartoon. Η εξέλιξη όμως υπήρξε απρόβλεπτη αν και πάντα στο έργο του μπορούμε να διακρίνουμε αυτήν τη λατρεία του παράδοξου που υπάρχει και στα cartoon. Μέλος και αυτός της τελευταίας γενιάς των σύγχρονων κινηματογραφόφιλων σκηνοθετών -μαζί με τους αδελφούς Coen και τον Quentin Tarantino- διακρίνεται για την ιδιαιτερότητα και τον εκλεκτικισμό των προτιμήσεων του, αφού οι διάσπαρτες αναφορές στις ταινίες, αποκαλύπτουν μια λατρεία για το σινεμά του φανταστικού (Sleepy Hollow, Edward Scissorhands), τον γερμανικό εξπρεσσιονισμό (Batman), τα b-movies (Mars Attacks, Planet of the Apes), τις ταινίες cult (Ed Wood) ή την παράδοση του animation (Tim Burton's Corpse Bride και παραγωγός στα Nightmare Before Christmas & James and the Giant Peach).
Δεν είναι όμως οι αναφορές στο παρελθόν του σινεμά, που συγκροτούν τον ιδιαίτερο κόσμο του Tim Burton, αφού αυτές αποτελούν μάλλον έκφραση μιας προσωπικής μυθολογίας του σκηνοθέτη, παρά στοιχείο της σκηνοθετικής του ιδιαιτερότητας. Είναι η σύγκλιση και η επεξεργασία των κοινών αισθητικών παράμετρων από τα παραπάνω κινηματογραφικά ρεύματα, που ο σκηνοθέτης επιχειρεί μέσα απο το προσωπικό του βλέμμα. Αναφερόμαστε στην απουσία οποιουδήποτε ρεαλιστικού στοιχείου, στην ενίσχυση κάθε φιλμικής παραμέτρου που υπονομεύει τον εγγενή ρεαλισμό της εικόνας και στα έντονα, και ορισμένες φορές, υπερ--ρεαλιστικά στοιχεία (Beetlejuice). Όπως αναφέρει ένας παραγωγός με τον οποίο συνεργάστηκε ο Tim Burton: "Αυτό που κάνει ο Μπάρτον είναι ένα είδος 'άγριου', εναλλακτικού σουρεαλισμού. Είναι απόλυτα εξοικειωμένος με το εξωτικό και το εκκεντρικό και εύκολα μας μεταφέρει σε αυτόν τον κόσμο, μέσα από τα μάτια του κεντρικού ήρωα». "Γοτθικός υπερεαλισμός": είναι ένας χαρακτηρισμός που θα ταίριαζε στο ύφος του σκηνοθέτη αφού το σκότος και η μελαγχολία -που έλκουν την καταγωγή τους από την μυθολογία των ταινιών τρόμου- συγκλίνουν με το ονειρικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τον υπερεαλισμός.
Αυτή η απώθηση του ρεαλιστικού στοιχείου, παραπέμπει σε μια διάσταση παραμυθιού στην αφηγήση . Όμως αυτά τα μη ρεαλιστικά στοιχεία παράλληλα αναδεικνύουν τόσο το παράδοξο που η καθημερινή πραγματικότητα αποκρύπτει (Pee-Wee's Big Adventure) όσο και την διάσταση του εξωτικού. Ο σκηνοθέτης λοιπόν, επιχειρεί να αντιπαραθέσει, στο βλέμμα του θεατή, το ρεαλισμό και τη συμβατική αντίληψη της πραγματικότητας -από τη μια πλευρά- με τη δύναμη του φανταστικού και την αντίσταση στους καταναγκασμούς, που οι συμβάσεις της καθημερινότητας επιβάλλουν. Είναι αυτή η απόρριψη της ομοιομορφίας και του κομφορμισμού, η δυσαρέσκεια του για τον καταναγκασμο των συμβάσεων, που οδηγεί εν τέλει τον Tim Burton σε μια αισθητική που υπηρετεί την εκκεντρικότητα, το παράδοξο και το αντισυμβατικό.
Η συμβολή των ειδικών εφέ στην κατασκευή αυτού του κόσμου είναι σημαντική, χωρίς όμως να είναι και καθοριστική. Οι εικόνες των ταινίων του -μέσω των ειδικών εφέ- περιγράφουν ένα κόσμο, όπου κυριαρχεί το παράδοξο και βασιλεύει το αλλόκοτο (Planet of the Apes, Big Fish): ένα κόσμο που ανήκει στην διάσταση του παραμυθιού ή της παιδικής ηλικίας. Αυτή η σκοτεινή μυθολογία, η εσωτερική ζώνη του μισόφωτου, ο ερμητικός, απόμακρος, ζοφερός και αντισυμβατικός κόσμος αποτελούν μια προσωπική ενδοχώρα του φαντασιακού. Στη μοναδική περίπτωση που ο τόνος είναι πιο ανάλαφρος (Mars Atttacks), ο θεατής διακρίνει ένα μαύρο χιούμορ και μια άκρως επιθετική σρκαστική και ειρωμική ματιά στην αμερικάνικη κοινωνία.
Προέκταση του φιλμικού του κόσμου και ενσάρκωση αυτής της μυθολογίας, αποτελούν οι κεντρικοί ή περιφερειακοί χαρακτήρες που συναντάμε σε ορισμένες από τις ταινίες του Tim Burton. Μια ομαδοποίηση τους θα κατέληγε στα παρακάτω χαρακτηριστικά. Ο διχασμός ως οργανικό στοιχείο του προσώπου (Batman, Catwoman), η δυικότητα της φύσης ή της ταυτότητας (Πινκουίνος, Edward Scissorhands), η επιμελής απόκρυψη του εσωτερικού κόσμου: αποτελούν τις κοινές παράμετρους των φιλμικών προσώπων σε μία ομάδα ταινιών.
Σε άλλες ταινίες του -όπως στα Edward Scissorhands, Mars Atttacks, Pee-Wee's Big Adventure, Ed Wood- συναντάμε πρόσωπα αθώα (αλλά εκκεντρικά), τα οποία ζουν σ' ένα δικό τους φανταστικό κόσμο, αρνούμενοι τις οποιεσδήποτε κρατούσες κοινωνικές συμβάσεις. Αυτά τα πρόσωπα βρίσκονται σε ευθεία αντίθεση και συγκρούονται με τον κόσμο της κανονικότητας -και εντέλει συγκροτούν και ζουν στο δικό τους σύμπαν, αρνούμενοι εμπράκτως όλο τον υπολοιπό κόσμο.
Σχεδόν όλα τα πρόσωπα των ταινίων, όντας καθηλωμένοι στον φανταστικό κόσμο της παιδικής ηλικίας, εκφράζουν τις οδύνες και τα τραύματα της ενηλικίωσης, τη δυσκολία να ζεις σ' ένα κόσμο αφιλόξενο και εχθρικό. Έτσι και οι δύο αυτές ομάδες των φιλμικών χαρακτήρων έχουν να αντιμετωπίσουν την προκατάληψη και τον πόλεμο, απο τους "κανονικούς ανθρώπους".
Οι ήρωες του, εξόριστοι από τα συμβατικά σχήματα της κοινωνίας, εκφράζουν στο επίπεδο της δραματικής πλοκής την θεμελιώδη αντίθεση -αλλά και το διχασμό- του σκηνοθετικού του έργου: ανάμεσα σε μια συμβατική αντίληψη του πραγματικού κόσμου που φαίνεται να κυριαρχεί στον περιβάλλοντα χώρο και στην ειλικρινή κια ανεπητίδευτη αθωότητα ενός προσωπικού φανταστικού σύμπαντος.

Δημήτρης Μπάμπας