«Ένα μάντρα είναι μια συλλαβή, λέξη ή φράση που επαναλαμβάνεται κατά τη διάρκεια του διαλογισμού. Τα μάντρα μπορούν να ειπωθούν, να ψαλλούν, να ψιθυριστούν ή να επαναληφθούν στο μυαλό».(1)
Στις 11 Μαΐου του 2020, εν μέσω πανδημίας, στη δημοφιλέστερη πλατφόρμα προβολής βίντεο του διαδικτύου στο YouTube, εμφανίστηκε ένα διαρκείας μόλις 32’' βίντεο στο οποίο ένας καλοστεκούμενος κύριος προχωρημένης ηλικίας παρουσίαζε το δελτίο καιρού του Λος Άντζελες : «Καλημέρα. Είναι 11 Μαΐου 2020 και είναι Δευτέρα. Εδώ στο Λος Άντζελες έχει λίγη συννεφιά, λίγη ομίχλη σήμερα το πρωί. 64 βαθμοί Φαρενάιτ, γύρω στους 17 Κελσίου. Όλα αυτά θα καούν πολύ σύντομα και θα έχουμε ηλιοφάνεια και 70 βαθμούς. Να έχετε μια υπέροχη μέρα!.» (2)
Ο καλοστεκούμενος κύριος, ντυμένος με ένα σκούρο μπλε πουκάμισο κουμπωμένο μέχρι το γιακά, διέκοπτε το λόγο του κοιτάζοντας από το παράθυρο έξω τον ουρανό ως να αναζητούσε μια επικύρωση των λεγομένων του. Καθόταν στο γραφείο του και πίσω και γύρω του είχε διάφορα αντικείμενα ατάκτως ερριμένα: ένα τηλέφωνο μέσα σ’ ένα ντουλαπάκι, χρησιμοποιημένες κόλες ξυλουργικής, λάμπες, συρτάρια, σόλες παπουτσιών, καλώδια, γυαλιά ηλίου και πρεσβυωπίας. Ήταν ο σκηνοθέτης David Lynch από το μισοφωτισμένο ξυλουργικό εργαστήριο του και το βίντεο παρουσιάστηκε στον επίσημο λογαριασμό του στην πλατφόρμα You Tube, στο David Lynch Theater (3). Το βίντεο υπήρξε το πρώτο μιας σειράς παρόμοιων: από τότε και μέχρι σήμερα ο σκηνοθέτης, με αξιοσημείωτη συνέπεια και σταθερότητα, καθημερινά παρουσιάζει τον καιρό της πόλης που μένει, του Λος Άντζελες. Είναι μια καθημερινή ρουτίνα τόσο για τον σκηνοθέτη, όσο και για τους πιστούς ακόλουθούς του. Και όπως γνωρίζουν όλοι, οι πιστοί αλλά και οι όχι τόσο πιστοί ακόλουθοί του καλλιτεχνικού του έργου, η ρουτίνα, η τακτικότητα, η επαναληψιμότητα στις πράξεις, τις κινήσεις και το λόγο συνιστούν ένα από τα συστατικά στοιχεία στις προσωπικότητες κάποιων από των ηρώων του (4). Όμως, παράλληλα, αυτή μονότονη επανάληψη μοιάζει να είναι και ένα είδος μάντρα, μια άσκηση που βοηθά στο διαλογισμό, στην καταβύθιση στο εσωτερικό της ψυχής, στην κατάκτηση της ηρεμίας και της γαλήνης του πνεύματος…
Μια μικρή αναδρομή στο παρελθόν…
Η εμμονή του David Lynch με τον καιρό δεν είναι πρόσφατη, ούτε απόρροια του αναγκαστικού εγκλεισμού που προκάλεσε η πανδημία. Ξεκίνησε πολλά χρόνια πριν, στα μέσα της πρώτης δεκαετία του 2000, όταν παρουσίαζε το δελτίο καιρού στον εναλλακτικό ραδιοφωνικό σταθμό του Λος Άντζελες Indie 103.1FM. Όταν ο ραδιοφωνικός σταθμός έπαψε να λειτουργεί ο David Lynch ξεκίνησε το 2006 να παρουσιάζει την «πρώτη σεζόν» του δελτίου καιρού μέσα από το εργαστήριο του. Αυτό το δελτίο παρουσιαζόταν στον επίσημο ιστότοπό του μέχρι το 2010 και διανεμόταν από τον επίσημο λογαριασμό του σκηνοθέτη στο Twitter. Από τους θαυμαστές του σκηνοθέτη έχουν διασωθεί στο YouTube κάποια από αυτά τα βίντεο. Σ’ ένα αυτά ο David Lynch είναι ντυμένος με άσπρο πουκάμισο και με τη συνοδεία της ηθοποιού του Laura Dern παρουσιάζει ένα πανομοιότυπο με τα τωρινά στο λεκτικό του, δελτίο καιρού. Οι ίδιες φράσεις, οι ίδιες κινήσεις, η ίδια οπτική γωνία της κάμερας. Μόνη διαφορά, πέραν του χρώματος στο πουκάμισο, οι ρυτίδες στο πρόσωπο του που έχουν βαθύνει και ο χώρος που είναι πολύ λιγότερο τακτοποιημένος…
Και κάποια δεδομένα
Η διάρκεια των δελτίων καιρού ποικίλει: στα περισσότερα είναι μεταξύ ενός και ενάμιση λεπτού. Από την πρώτη μέρα 11/5/2020 μέχρι και τις 6/11/2020, η οπτική γωνία της λήψης είναι σταθερή και ο χώρος- «στούντιο» το εργαστήριο ξυλουργικής, η λήψη φαίνεται να γίνεται μάλλον με μια web camera. Μόνο στις 7/11/2020 η οπτική γωνία και ο χώρος αλλάζει –«κάνει πολύ κρύο εκεί έξω» δικαιολογείται ο David Lynch - τώρα η κάμερα είναι τοποθετημένη από κάτω προς τα πάνω και ο χώρος αλλάζει: στο φόντο φαίνεται μια ντουλάπα και από το παράθυρο η κορυφή ενός φοίνικα – το πιο πιθανόν είναι ότι η λήψη γίνεται από κινητό και μέσα από την κρεβατοκάμαρα του σκηνοθέτη. Οι φωτιστικές συνθήκες αλλάζουν με την εποχή και καθώς η λήψη –καταγραφή γίνεται μάλλον πολύ πρωί, τους καλοκαιρινούς και ανοιξιάτικους μήνες το φως πλημμυρίζει το χώρο, εν αντιθέσει με τους φθινοπωρινούς και χειμωνιάτικους μήνες που είναι λίγο: η όλη διαδικασία φαίνεται ότι είναι μάλλον μια από τις πολύ πρωινές τελετουργίες του σκηνοθέτη. Η εμφάνιση του σκηνοθέτη είναι πάντα η ίδια: το ίδιο σκούρο μαύρο πουκάμισο. Υπάρχουν περίοδοι όπου μια γενειάδα συμπληρώνει το πρόσωπό του, ενώ συχνά φορά μαύρα γυαλιά μάρκας Rayban.
Η «υποκριτική ερμηνεία» αυτού του ερασιτέχνη μετεωρολόγου χαρακτηρίζεται συνήθως από αταραξία, ανέκφραστο ύφος, επίπεδο τονισμό των λέξεων. Μόνο ο σταθερός ενθουσιώδης χαιρετισμός στο τέλος του κάθε δελτίου “Everyone, have a great day!” μοιάζει ειλικρινής και χρωματισμένος από θερμά συναισθήματα. Το «σενάριο» και οι φράσεις που περιγράφουν τον καιρό είναι περιορισμένες -όχι πάνω από 50 λέξεις- και η δομή του δελτίου αμετάβλητη, όπως εξάλλου συμβαίνει με κάθε δελτίο καιρού: η αναγγελία της ημερομηνίας και της ημέρας, μια περιγραφή του ουρανού και του ανέμου, η θερμοκρασία, πρώτα σε βαθμούς Fahrenheit και μετά σε βαθμούς Celsius, και τέλος η πρόβλεψη για το απόγευμα: στα περισσότερα υπάρχει πρόβλεψη για άνοδο της θερμοκρασίας και βελτίωση του καιρού.
Πολύ συχνά η περιγραφή του δελτίου καιρού διακόπτεται λίγο πριν την αναγγελία της θερμοκρασίας: εδώ είναι ο προσωπικός χώρος του σκηνοθέτη. Στις περισσότερες φορές υπάρχει μια αναφορά σ’ ένα τραγούδι που ο David Lynch σκέφτεται, άλλοτε μπορεί να είναι η αναφορά σε μια κερασόπιτα (17/1/2021) και πως μπορείς να την φας όταν δεν είναι πολύ φρέσκια, σ’ ένα όνειρο με αφορμή ένα ιστορικό γεγονός (06/06/2020), σε πρόσωπα όπως ο Martin Luther King (18/1/2021), σ’ ένα γεγονός που τον συντάραξε όπως το μουσικό φεστιβάλ Woodstock και η εμφάνιση του γκρουπ Ten Years After (11/12/2020), ή σε κάτι πιο φιλοσοφικό ή συναισθηματικό όπως την «εκπλήρωση αγαπημένων ονείρων» (20/8/2020), ή το σχετικό με «τα αγκάθια των τριαντάφυλλων και την αρνητικότητα» (30/9/2020). Επιπλέον, κάποιες φορές γίνονται αναφορές στα σχέδια του σκηνοθέτη, όχι απαραίτητα κινηματογραφικά, π.χ. η πορεία ενός πίνακα που ζωγραφίζει .
Πιο συχνές όμως όλων είναι οι λεκτικές αναφορές σε μουσικές που κάνει (5). Είναι ευρείς ως προς την επιλογή και πολυποίκιλες ως προς το ύφος: κυρίως είναι η ποπ και η ροκ μουσική των δεκαετιών 60-70 με έμφαση στα φωνητικά συγκροτήματα. Αυτά τα τραγούδια μοιάζουν να αποτελούν το clue δελτίου καιρού, ένας τρόπος να δοθεί το «πνεύμα της ημέρας», π.χ. την ημέρα των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ η αναφορά γίνεται στο τραγούδι με τον εύγλωττο τίτλο Come Together των The Beatles, σίγουρα το αγαπημένο συγκρότημα του σκηνοθέτη μαζί με τους Portishead.
Μια αδιατάρακτη τελετουργία διαταράσσεται…
Τα δελτία καιρού είναι τα βασίλεια της μονοτονίας, της κοινοτυπίας και επικράτειες του οικείου. Ο λόγος τους αδιατάρακτα κοινότυπος και πολλές φορές προβλέψιμος, το λεξιλόγιο μικρό, οι φράσεις ανάλογες των καιρικών συνθηκών επαναλαμβανόμενες. Αυτά ακριβώς είναι που χαρακτηρίζουν και τα δελτία καιρού του David Lynch. Μια μικρή καθημερινή αδιατάρακτη λεκτική επανάληψη και το τυπικό μιας τελετουργίας. Ωστόσο, αυτή η εμμονή στο κοινότυπο, αυτή η αδιατάρακτη καθημερινή ρουτίνα μοιάζει πολύ έξω από το ανορθολογικό και ονειρικό κλίμα που επικρατεί στις ταινίες του. Είναι ως η άλλη όψη του φεγγαριού, το άκρον αντίθετο. Υπαινιγμούς ή ίχνη της μπορούμε να βρούμε τόσο στην ίδια προσωπικότητα του σκηνοθέτη και τις σχεδόν εμμονικές ενδυματολογικές του προτιμήσεις, όσο και σε πλευρές από τις προσωπικότητες των χαρακτήρων στις ταινίες του, όπως τον ντετέκτιβ Dale Cooper στη τηλεοπτική σειρά Twin Peaks (1989).
Εν αντιθέσει, όμως, με τα ερμητικά κλειστά σύμπαντα των ταινιών του, το δελτίο καιρού του David Lynch είναι συχνά έκθετο στους ανέμους των καιρών. Κάποιες μέρες ο σκηνοθέτης χάνει την παροιμιώδη αταραξία του, το λεκτικό και το τυπικό του δελτίου καιρού παραβιάζεται και τα έντονα συναισθήματα μιας οργής χρωματίζουν το λόγο ή εισβάλλουν στην εικόνα.
Στις 25/02/2022, την επόμενη της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο David Lynch παρουσιάζει όπως πάντα ατάραχος το καθημερινό του δελτίο καιρού. Όμως δύο διακοπές του τυπικού συμβαίνουν, για τις οποίες ο σκηνοθέτης μας έχει προϊδεάσει πιο πριν με ένα χειροκίνητο οπτικό «εφέ» σεισμού. Πρώτα μια λεκτική μουσική αναφορά για τους Ουκρανούς με το τραγούδι Road των Portishead. Η συνέχεια όμως είναι τελείως απροσδόκητη για ένα πιστό ακόλουθο του σκηνοθέτη: το τυπικό της τελετουργίας διακόπτεται, ακολουθεί μια μακρά σιωπή και αμηχανία και τέλος το δελτίο κλείνει με μια οργισμένη επίκληση για την ειρήνη.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και σ’ ένα από τα πρώτα δελτία καιρού, στις 3/6/2020, την εποχή που οι ΗΠΑ μαστίζονται από τις διαμαρτυρίες και τις διαδηλώσεις για τη δολοφονία του αφρο-αμερικάνου George Floyd. Ο David Lynch το παρουσιάζει από το εργαστήριο του και πίσω του υπάρχει μια επιγραφή όπου διακρίνεται η φράση “BLACK LIVES MATTER” χωρίς να μπορούμε να διακρίνουμε τι γράφει στη συνέχεια. Το δελτίο καιρού ακολουθεί όπως πάντα το αυστηρό τυπικό. Όταν ολοκληρωθεί ο David Lynch σηκώνεται και βγαίνει εκτός κάδρου, τότε η επιγραφή εμφανίζεται ολόκληρη και ακέραια: “PEACE JUSTICE NO FEAR”. Ήχοι και θόρυβοι από το περιβάλλον ακούγονται, ένας τόρνος που δουλεύει, ομιλίες από το βάθος.
Εντέλει, αυτή η κοινοτυπία και η ρουτίνα της επανάληψης δεν είναι παρά μια μάσκα, ένας τρόπος για να αποκρυφτούν από τη δημόσια θέα σκέψεις και διεργασίες. Πίσω από αυτή την προστασία τελούνται οι αδιόρατες και λεπτεπίλεπτες διεργασίες της συνείδησης και της δημιουργίας. Μόνο όταν η πίεση γίνεται αφόρητη, εμφανίζονται μικρές ρωγμές και το τελετουργικό καταλύεται…
Θεσσαλονίκη, Μάιος 2022
Υ.Γ. Ένας τρόπος να τα δεις (… ή να τα ακούσεις): Το μάντρα στο YouTube
Υπάρχουν δυο τρόποι για να δεις κάποιος αυτά τα δελτία καιρού. Ο πρώτος να τα προσεγγίσει ως αυτόνομα και αυτοτελή, πολύ κοντά στην αρχική πληροφοριακή τους λειτουργία , κάθε μέρα το δελτίο καιρού στο Λος Άντζελες, δηλαδή ως μια καθημερινή τελετουργία του θεατή αντίστοιχη μ’ αυτή του σκηνοθέτη. Ο δεύτερος τρόπος είναι να εκμεταλλευτεί ο θεατής τις τεχνικές δυνατότητες που προσφέρει η πλατφόρμα του You Tube, και πιο συγκεκριμένα τη λειτουργία της “playlist”. Σύμφωνα με αυτήν το ένα δελτίο καιρού με τα το άλλο, προβάλλονται χωρίς διακοπή . Αυτές οι επαναλαμβανόμενες φράσεις που ακούγονται συνεχώς, η μια μετά την άλλη, με τις μικρές διαφοροποιήσεις τους ομοιάζουν ως αυτές ενός μάντρα, ένας τρόπος να ασκηθείς πνευματικά, ένα τρόπος να κατακτήσεις την γαλήνη και ηρεμία.
[το κείμενο δημοσιεύτηκε στον κατάλογο του φεστιβάλ Εικόνες και Όψεις του Εναλλακτικού Κινηματογράφου (Λευκωσία) στα πλαίσια σχετικού αφιερώματος]
1 Από το Τι είναι ο διαλογισμός μάντρα στο <https://mindworks.org/blog/what-is-mantra-meditation/>) (πρόσβαση 14/5/2022)
2 “Good morning. It’s May, 11, 2020 and it’s a Monday. Here in Los Angeles it’s kind of cloudy, some fog this morning. 64 degrees Fahrenheit, around 17 Celsius. This all should burn off pretty soon and we’ll have sunshine and 70 degrees. Have a great day!”. (δελτίο καιρού 11/5/2020)
3 Η διεύθυνση είναι <https://www.youtube.com/channel/UCDLD_zxiuyh1IMasq9nbjrA/videos > (πρόσβαση 1/5/2022)
4 Ας θυμηθούμε τον ντετέκτιβ Dale Cooper στη τηλεοπτική σειρά Twin Peaks (1989) και την εμμονική προσήλωση του στον καφέ με την επανάληψη της φράσης “A damn good coffee”.
5 Μια πλήρη καταγραφή των τραγουδιστών και συγκροτημάτων που γίνεται στα δελτία καιρού είναι η παρακάτω: ? & The Mysterians, Angelo Badalamenti, Bee Gees, Big Brother & The Holding Company, Janis Joplin, Bill Doggett, Bill Haley & His Comets, Bjork, Bob Dylan, Booker T. & the M.G.'s, Buddy Holly, Canned Heat, Captain Beefheart & His Magic Band, Chet Baker, Chris Isaak, Chuck Berry, Cigarettes After Sex, Creedence Clearwater Revival, Crosby, Stills, Nash & Young, David Bowie, Del Shannon, Dick & Dee Dee, Dionne Warwick, Dire Straits, Dolly Parton, Don McLean, Donovan, Duke Ellington, Elle King, Elvis Presley, Scotty & Bill, Etta James, Fleetwood Mac, Foreigner, Four Tops, Gary Clark Jr., Gene Autry, Gene Vincent & His Blue Caps, George Thorogood & The Destroyers, Glen Gray & His Casa Loma Orchestra, Harry Nilsson, Israel Kamakawiwo'ole, Jackie Wilson, James Blake, James Brown, James Taylor, Jefferson Airplane, Jewel, Jimi Hendrix, John Lee Hooker, John Lennon, Johnny Maestro & The Crests, Johnny Tillotson, Joni Mitchell, KALEO, Kanye West, Kyu Sakamoto, Lana Del Rey, Laurie Anderson, Led Zeppelin, Little Eva, Little Richard, Lou Reed, Lulu, Marvin Gaye, Mazzy Star, Morris Stoloff, Nat King Cole, Neil Young, Nina Simone, Otis Redding, Peggy Lee, Percy Faith & His Orchestra, Phil Phillips, Pink Floyd, Portishead, Pretenders, Procol Harum, Ray Charles, Ritchie Valens, Roberta Flack, Roy Hamilton, Roy Orbison, Sade, Sam & Dave, Santo & Johnny, Selena, Shawn Colvin, Shocking Blue, Simon & Garfunkel, Skeeter Davis, Smokey Robinson & The Miracles, Sparklehorse, Stan Getz, Joao Gilberto & Astrud Gilberto, Steve Miller Band, Stray Cats, T. Rex, Ten Years After, The Animals, The Beach Boys, The Beatles, The Cascades, The Chantels, The Chicks, The Cranberries, The Dave Brubeck Quartet, The Doors, The Everly Brothers ,The Fleetwoods, The Four Aces, The Hollies, The Left Banke, The Mamas & The Papas, The Marvelettes , The Moody Blues, The Penguins, The Platters, The Righteous Brothers, The Rolling Stones, The Ronettes, The Shangri-Las, The Shirelles, The Teddy Bears, The Temptations, The Tornados, The Trashmen, The Viscounts, The Youngbloods, The Zombies, Them, This Mortal Coil, Thought Gang, Tom Jones, Tom Waits, Van Morrison, Willie Nelson, Wilson Pickett, ZZ Top. Η καταγραφή από το <https://open.spotify.com/playlist/0A28956ne2lgFcDIXEufGZ> (πρόσβαση 1/5/2022)